DOLAR 32,3436 % 0.24
EURO 35,1046 % -0.16
STERLIN 40,8932 % -0.39
FRANG 35,8616 % 0.38
ALTIN 2.308,80 % 1,37
BITCOIN 2.290.157 2.479

YENİ DÜNYA DÜZENİ

Yayınlanma Tarihi :
YENİ DÜNYA DÜZENİ

Safter Tanık

 

 

 

 

– 15 –

Sanayi alanındaki gelişme yetersiz bulundu. Bu hedefin de yerli ve yabancı sermaye ile gerçekleştirilemeyeceği anlaşıldı.   

Motor gücüne dayalı, büyük ölçüde üretim yapan fabrikaların önemli bir kısmı; kamu veya T. İş Bankası ya da  Ziraat Bankası’nın kurucu ortak olduğu çok ortaklı şirketlere aitti. Yerli ve yabancı sermayenin ise; bu özellikte, sınırlı bir yatırımı mevcuttu.

Ülkenin; tarıma dayalı olsa da, büyük ölçüde üretim yapan fabrikalara ihtiyacı vardı. Bunun yanı sıra; bir an önce tarıma dayalı sanayi alanından, demir-çelik-metalürji-petrokimya sanayi alanına geçilmesi gerekiyordu.

Tüm teşvik ve güvenceye rağmen, baştan beri sanayi yatırımına soğuk bakan Türk özel teşebbüsü ile yabancılar; 1929 mali krizi ile birlikte, bu konuda tamamen hareketsiz kaldı.

1933-1944 Dönemi Sanayi Politikası  

1933-1944 Döneminde; serbest piyasa ekonomisine dayalı olmakla birlikte, üretimi esas alan bir plan ve program çerçevesinde, devletin ekonomide aktif rol aldığı ve ekonomiye olan müdahalesinin en üst seviyeye çıktığı, özel sektörün ise ikinci planda kaldığı,  kontrollü bir karma ekonomik modelin uygulamasına gidildi.

Devlet; KİT’ler ile sanayi alanında aktif rol aldı, ithalat zorlaştırıldı, fiyat kontrolüne gidildi, kamu-yabancı ortaklığı altında yatırıma girişildi,  devletleştirme yapıldı, takasa dayalı SSCB ile İngiltere ve Almanya ticari kredilerinden istifade edildi.           

Sektörel Bazda Uzman Yatırım Bankalarının Kurulması

1933’te; Sümerbank, İller Bankası ve Halkbank, 1935’te; Etibank, 1937’de de; Denizbank kuruldu.

Sümerbank; önce, Devlet Sanayi Ofisi ile Türkiye Sanayi ve Kredi Bankası’na devredilen tüm kamu iştiraklerini devraldı; daha sonra da enerji ve madencilik alanındaki iştirakleri, Etibank’a devrederek sadece sanayi alanında rol aldı.

İller Bankası, belediyelerin ulaşım-bayındırlık-enerji-haberleşme gibi projelerini finanse etti.

Etibank, iştirakleri ile enerji ve madencilik alanında öne çıktı.

Ziraat Bankası; çiftçiye, Halkbank ise; esnafa ucuz kredi verdi,  iştirakleri ile de sanayi alanında boy gösterdi.

Ziraat Bankası; silo yatırımı ile gıda-tohum-gübre-zirai ilaç ve tarım makine sanayiinde öne çıkarken, Halkbank ise; depo-ambar-antrepo yatırımları ile dikkati çekti.

Türkiye Emlak ve Eytam Bankası; iştirakleri ile konut inşaatına girişti, kamu ve özel sektörün inşaat-taahhüt işlerini finanse etti.

Denizbank; iştirakleri ile deniz taşımacılık alanında öne çıktı, işletme ve yatırım kredileri ile de sektörde faaliyet gösteren kamu ve özel teşebbüse destek verdi.

Kamu ve özel teşebbüse finansal destek veren T. İş Bankası ise Şişe Cam yatırımı ile isminden en çok söz ettiren bankalardan biri oldu.

1933-1938 Dönemi Önemli Sanayi Yatırımları

1933’te; Eskişehir Şeker Fabrikası, 1934’te; Keçiborlu Kükürt Fabrikası,  Turhal Şeker Fabrikası, Isparta Gülyağı Fabrikası, Sümerbank Bakırköy Bez Fabrikası, Bursa Süttozu Fabrikası, , Zonguldak Kömür Yıkama Fabrikası, Kristal Zeytinyağı Fabrikası, 1935’te; Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası, Zonguldak Türk Antrasit Fabrikası, Sümerbank Kayseri Dokuma Fabrikası,  Ankara-Mamak Gaz Maske Fabrikası, Kırıkkale Silah Fabrikası, Kelebek Mobilya Fabrikası, 1936’da;  Sümerbank Malatya İplik ve Bez Fabrikası, İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası, Nuri Demirağ Uçak Fabrikası, Malatya Sigara Fabrikası, Bitlis Sigara Fabrikası, 1937’de; Sümerbank Konya Ereğli Dokuma Fabrikası, Ankara Bira Fabrikası, Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası, Tolon Makine, 1938’de; Gemlik Suni İpek Fabrikası, Bursa Merinos Fabrikası, Eskişehir İspirto Fabrikası, Sütlüce Nuri Kıllıgil Silah ve Mühimmat Fabrikası işletmeye alındı.

1937’de; Karabük Demir Çelik Fabrikası ile 1938’de; İzmit Klor Fabrikası ve Sivas Çimento Fabrikası’nın temeli atıldı.

Anlaşılacağı gibi, bu dönem; birçok sanayi tesisi yatırımının gerçekleştiği ya da temelinin atıldığı bir dönem oldu. Bu nedenle; 1933-1938 dönemi, “Türkiye’nin I. Sanayi Hamlesi” olarak da değerlendirildi.

Demir-çelik olmadan, sanayileşme olamazdı.     

Fabrika Yapan Fabrika

1923’te; küçük ve orta ölçekli pik dökümhaneleri dışında, demir çelik alanında faal, ciddi bir tesis yoktu.

Osmanlı’da; ilk olarak, kütle halinde demir çelik üretimine; yatırımı Sultan Abdülaziz döneminde gerçekleşen, Camialtı Tersanesi’nde geçildi. Bu tesis; yatırımı daha sonra gerçekleşen Zeytinburnu Silah Fabrikaları’ndaki dövme ve presleme işlemi yapan tesisler ile güç kazandı. I. Dünya Savaşı boyunca, savunma sanayiine yönelik olarak faaliyet gösteren bu tesisler; savaş sonrasında atıl kaldı, bakımsızlık nedeni ile de neredeyse çürümeye terkedildi.

1924’te, demir-çelik alanında; entegre bir tesisin inşa edilmesi,  bunun için; 5 yıllık bir sürede, hazineden; 100 milyon liralık bir ödeneğin ayrılması kararlaştırıldı.

İlk adım,  Ankara Fişek Fabrikası yatırımı ile atıldı.

1929’da, Kırıkkale Elektrik Santrali ve Çelik Fabrikası yatırımına girişildi. Yatırım, 1931 sonunda tamamlandı. Tesis; 1932’de, bir Alman teknik ekibi yönetiminde üretime başladı, hem silah sanayiinin ihtiyaç duyduğu vasıflı çeliği, hem de demir yolu inşaatı için gerekli ray demirini üretti.

Alman teknik ekibin gidişi ile üretimde bir aksama oldu ise de; Almanya’da eğitim gören mühendis ve teknisyenlerin dönüşü ile bu aksaklık giderildi.

Tesis, 1935-1940 döneminde; TCDDY’na 20.000 ton ray demiri üretti, 1935-1950 döneminde ise;  silah sanayiine 150’e yakın farklı vasıflı çeliği verdi. Bugün; bile, bu kadar farklı vasıflı çeliğin yarısını dahi üretemiyoruz.

Kırıkkale Çelik Fabrikası’nın üretim kapasitesi; sadece savunma ve ulaşım için gerekli demir-çeliği karşılayabilecek bir seviyede idi. Oysaki ülkenin demir-çelik ihtiyacı için; büyük kapasiteli, entegre bir demir-çelik tesisine ihtiyaç vardı.

1937’de; Karabük’te, 150.000 ton/yıl üretim kapasiteli bir demir-çelik tesisinin kurulması kararlaştırıldı. Bu amaçla da Sümerbank’ın bir iştiraki olan, 30.000.000 sermayeli, Karabük Demir Çelik Fabrikaları A.Ş. (KARDEMİR) kuruldu.

Tesisin kuruluş yeri olarak, Karabük’ün seçilmesi ise; savunma, cevher ithalinde; limana, demiryolu ile de Divriği Demir Ocakları’na olan bağlantısı ile ilgili idi.

Tesisin inşası ile ilgili olarak bir ihale açıldı. İhaleye; Alman Krupp veİngiliz Brassert firması katıldı. İhale; İngiliz Hükümeti’nin bastırması ve 2,5 milyon pound kredi vermeyi taahhüt etmesi ile Brassert firmasına verildi.

Tesis yatırımı; ilave “Sülfürik Asit ve Süperfosfat Fabrikaları”, bazı tesisler ile birlikte, 1939’da tamamlandı; maliyet bedeli de 50.000.000 lirayı buldu.

Maliyet bedeli; birçok eleştiriye konu oldu ise de, tesis; sanayi sektörünün temelini oluşturdu, kalkınma ve sanayileşmede önemli bir rol oynadı. “Fabrika Kuran Fabrika” denilmesinin nedeni de budur.

Çimentoda Yabancı Hâkimiyeti

Osmanlı’da; çimento üretimi, stratejik bir ürün olması nedeni ile teşvik edildi. Bu teşvikten istifade etmek isteyen özel teşebbüs;  Ayyıldız, Hilal, Yerli Çimento, İzmir Çimento gibi birçok çimento şirketi kurdu. Kurulan şirketlerin ortaklarının büyük bir kısmı ise Osmanlı vatandaşı olan Rumlardı. Bunların esas amacı da; çimento fabrikası kurmak, işletmek değil; bunu, bir ranta dönüştürmekti.

1912’de; Aslan Osmanlı A.Ş.’ne ait Darıca Çimento Fabrikası, 1913’te de; Eskihisar Portland Çimento ve Su Kireci Osmanlı A.Ş.’ne ait Eskihisar Çimento Fabrikası işletmeye alındı.

Darıca Çimento Fabrikası; Danimarka kökenli FLSmidth, Eskihisar Çimento Fabrikası ise; bir Alman şirket tarafından inşa edildi, zaman içinde de yabancı bir şirkete dönüştü.

İttihatçılar; I. Dünya Savaşı sırasında, şirketlerin yönetiminde bir değişikliğe gitmeksizin, Darıca ve Eskihisar çimento fabrikalarına el koydu.

1920’de, Aslan Osmanlı AŞ ile Eskihisar Portland Çimento ve Su Kireci Osmanlı AŞ; ucuz ithal çimento rekabetine dayanamayarak, “Aslan ve Eskihisar Müttehit Çimento ve Su Kireci Osmanlı AŞ” adı altında bir birleşmeye gitmek zorunda kaldı.

1923’te; Aslan ve Eskihisar Müttehit Çimento Fabrikaları T.A.Ş.’ne ait, yıllık 40.000 ton üretim kapasitesine sahip Darıca ve Eskihisar çimento fabrikaları dışında, başka bir çimento fabrikası yoktu. Bunların toplam üretimi de yıllık 24.000 tondu.

1926’da; bir grup Türk özel müteşebbisi, Bakırköy’de; 14.000 ton/yıl üretim kapasiteli bir çimento fabrikası kurdu.

1928’de, Ankara Belediyesi; 18.000 ton/yıl üretim kapasiteli Ankara Çimento Fabrikası yatırımını gerçekleştirdi. Fabrikanın işletmesini ise belediyenin; % 50, “Societe Industrielle des Ciments d’Orient” adlı yabancı şirketin de % 50 ortak olduğu Ankara Çimentoları T.A.Ş.’ne bıraktı.

Siyasi Amaçlı Şirketlerin Gelmesi   

1929’da; bir Belçika şirketi, Anadolu Çimentoları T.A.Ş. adı altında; Kartal’da, 75.000 ton/ yıl; bir Fransız şirketi de Aslan ve Eskihisar Müttehit Çimento Fabrikaları T.A.Ş’ne % 50 ortak olması sonucu,  Zeytinburnu’nda; 80,000 ton/ yıl üretim kapasiteli birer çimento fabrikası yatırımını gerçekleştirdi. Bu da; sektörde var olan yabancı hâkimiyetini, “bir yabancı çimento karteline” dönüştürdü.

Spekülasyon

Çimento sektöründe bir kartel oluşturan yabancı şirketler; önce çimento fiyatını düşürerek Bakırköy Çimento Fabrikası’nı saf dışı ettiler. Daha sonra, talebin yoğun olduğu dönemde; Ankara Çimento Fabrikası’nı atıl bırakarak ya da tüm fabrikalardaki üretimi kısarak, çimento fiyatının fiktif olarak yükselmesine yol açtılar.

Öyle ki 1935’te; çimento fiyatı/ton, Almanya’da; 17,5, Yunanistan’da; 16, Polonya’da; 12 lira iken, Türkiye’de: 26 lira idi. Bu; zaman, zaman 30 liraya kadar da çıktı.   

Çimento Karteline Savaş Açılması

Çimento satışının; % 70’i, kamu sektörü ile ilgili idi. Bu da “devletin sırtından para kazanmak, kalkınmaya darbe vurmaktan” başka bir şey değildi. Haliyle bu konu; o günün, güncel tartışma konusu haline geldi.

Hükümet; çimento ithalatını teşvik ederek, iç ve dış fiyat dengesini sağlamaya çalıştı. Çimento fiyatı; bir ara 20 liraya kadar düştü ise de, tekrar yükseliş gösterdi. Bunun nedeni de; dış ticaretin % 85’ini elinde tutan gayrimüslim azınlığın kötü bir sınav vermesiydi. Üretimin artması ise; ithalatı teşvik etmenin, tek olumlu sonucu oldu. 

1938’de; Sümerbank’ın girişimiyle, Sivas’ta; 100.000 ton/yıl üretim kapasiteli, Sivas Çimento Fabrikası’nın temeli atıldı. Ancak; II. Dünya Savaşı’nın başlaması nedeni ile çalışmalara ara verildi, 1943’te de inşası tamamlanarak işletmeye alındı.

Yine 1938’ de; “yabancı şirketlere ait çimento fabrikalarının, Etibank tarafından satın alınarak devletleştirilmesi” kararlaştırıldı. Ancak;  Ankara, Kartal, Zeytinburnu çimento fabrikaları devletleştirilir iken, Darıca ve Eskihisar çimento fabrikalarının devletleştirilmesine gidilmedi. Bu da; teknolojik ihtiyaç, yabancı sermayeyle olan ilişkiyi tamamen koparmamak ile ilgili idi.     

Varlık Vergisi

II. Dünya Savaşı; devletin plan ve programı dışında kalan, bir ek harcamaya yol açtı. Bu da; hükümetin, denk bütçe politikasından vazgeçmesini gerekli kıldı.

Denk bütçe politikasının terkedilmesi; bütçe açığını, bütçe açığı; iç borç başvurusunu, iç borç başvurusunun karşılıksız kalması da “Varlık Vergisi’ni” doğurdu.

Nedeni mali mi?

Temel nedeni mali olmakla birlikte; “Milli Burjuva Siyaseti” ile ilgili bir yönü de vardı. Nitekim yürürlükten kalktığı Mart-1944’e kadar, bütçe gelirinin % 80’ini oluşturması; mali, sermaye kimliğinde bir değişikliğe yol açması ise; “Milli Burjuva Siyaseti” ile ilgili bir hedefi olduğunu gösterir.   

Fatura, sadece gayrimüslimlere mi kesildi?

En çok zarar gören, sırasıyla; Yahudi, Levanten, Rum, Ermeni,  Sabetayist unsur oldu. Bunun böyle olması doğaldı, zira toplumun en varlıklı kesimi bunlardı. Bunun yanı sıra büyük toprak sahibi olan Türkler de ciddi bir fatura ödemek zorunda kaldı.

Yeni Sermaye Sınıfı

Varlık Vergisi öncesinde; gayrimüslim (Rum, Ermeni, Yahudi, Levanten) ile Sabetayist ve yabancılar; bazı imalat alanı ile iç ve dış ticarette hâkim konumunda idi. Spekülasyonlar ile de daha güçlü bir konuma gelmişlerdi. Bu da Türk müteşebbisinin önündeki en büyük engeldi.   .

Varlık Vergisi sürecinde, gayrimüslim ve yabancının bir kısmı; ülkeyi terk etti, bir kısmı; küçüldü, bir kısmı da; sahibi olduğu şirket ve varlığı, muvazaalı olarak; itimat duyduğu Türk kökenli kişiye devretti veya bununla ortaklık kurarak gücünü korumaya çalıştı.

Bu arada malına el konulacağı korkusu ile Hayri İpar gibi bazı Türk müteşebbisi;  ülkeyi terk ederken, bugünün önde gelen Koç, Sabancı, Eczacıbaşı, Çukurova, Ülker gibi büyük grupların yükselişi için de ideal bir ortam oluştu.

Milli Burjuva Siyasetinin Farklı Bir Sonuç Doğurması

Milli Burjuva Siyaseti; her ne kadar sermayenin kimliğinde bir değişikliğe yol açmış,  idealist işadamlarını ortaya çıkarmış ise de;  , daha ziyade her devrin adamı, çıkarı dışında hiçbir şey düşünmeyen, milli his ve heyecandan yoksun, kimliksiz ya da gizli kimlikli bir işadamı profilini doğurdu.

Neden?

Her şeyden önce, Türk müteşebbisinin; ortaya çıkış ve gelişmesini tetikleyecek, ticaret ve sanayi kültürü gibi bir altyapı yoktu. Osmanlı’nın; merkantilist ve sanayi sürecini yaşamaması ise bunun nedeni idi. Bu nedenle Türk müteşebbisi, bu kültüre sahip azınlığı taklit etti. Ancak; bu, azınlığın kötü bir taklidinden öteye gidemedi.  

Öne çıkan olmadı ya da çıkmayı düşünmedi veya tercih edilmedi. Tercih edilen bürokrat kökenliler; girişimde sağlam adım atarken, taşra kökenliler; cesur, atak davrandı; ezikliğin verdiği psikoloji ile bencil, acımasız olurken; sürekli üst sınıfa özlem duyan ve O’nu taklit eden bir kişilik kazandı.

Genelev kadınına; “çocuğun neden olmaz” diye bir soru sorulmuş. O da “biri yapar, biri bozar” demiş. Bizde; Almanya, Japonya’da olduğu gibi idealist ve işin ehli işadamları arkasında; kararlı bir şekilde, uzun süre duran olmadı. Kimi; rejim için tehlikeli bulundu, kimi de; “bir önceki iktidarın iş adamı” diye tasfiye olundu.

Öyle ki “1926 İzmir Suikastı Davası” sonunda, İttihatçı işadamları iş dünyasında kaybolup giderken; Nuri Demirağ, Şakir Zümre gibi Atatürk döneminin idealist işadamları da 1940’lı yılların ikinci yarısında yoktu.

1939-1944 Dönemi Önemli Sanayi Yatırımları

1939’da; Karabük Demir Çelik Fabrikası, Sivas Demiryolu Makinaları Fabrikası,Tekirdağ Şarap Fabrikası, 1942’de; İstanbul-Levent Eczacıbaşı İlaç Fabrikası, 1943’te; Sivas Çimento Fabrikası, 1944’te; İzmit Klor Alkali Fabrikası,İzmit Selüloz Fabrikası, İzmit Gazete ve Sigara Kâğıdı Fabrikası,  Sakarya Ziraat Alet ve Makinaları Fabrikası işletmeye alındı.

Varlık Vergisi’nin Rövanşı

Büyük Toprak Sahiplerinin Başkaldırışı

1945’te; daha önce, birçok kere ele alınan; ancak büyük toprak sahiplerinin direnişi ile karşılaşılan, “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu” tekrar görüşmeye açıldı.

Kanun; büyük toprak sahiplerine ait bir kısım toprağın, kamulaştırılarak; topraksız köylüye, dağıtılması hakkında idi.

Esas amacı ise; Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da var olan aşiret reisi-şeyh-toprak ağası üçgeninden oluşan feodal yapıya son vermek, tehcir ve mübadele sonucu Çukurova ile Ege’de bir anda büyük toprak sahibi haline gelen ailelerin bir kısım toprağına el koymaktı.

Kanunun görüşülmesi, kabul edilmesi ve sonrasında; ciddi bir muhalefet ile karşılaşıldı. En büyük tepki ise; aynı zamanda büyük toprak sahibi olan, Adnan Menderes-Emin Sazak-Cavit Oral-Fevzi Karaosmanoğlu gibi ünlü politikacılardan geldi.

Muhalefetini sürdüren Adnan Menderes ve Fuat Köprülü; CHP’den ihraç edildi, buna destek veren Celal Bayar ile Refik Koraltan da CHP’den istifa etti. Bu da Demokrat Parti’nin kuruluşunu doğurdu.

Liberal, Pragmatik, Popülist Bir Siyasetçi

Menderes’e göre; “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu, kolektif sistem pratiğinden başka bir şey değildi. Bu da; ülkede var olan rejimi, kolektif bir sisteme dönüştürecekti”. Diğer bir ifade ile “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun; komünist bir uygulama olduğunu, bu uygulama ile de ülkedeki rejimin komünist bir rejime dönüşeceğini” söylüyordu.               

O’na göre;

“ Devlet, sadece hazineye ait toprakları topraksız köylüye dağıtabilir. 1934’te çıkarı İskân Kanunu ile feodal beylere veya onların toprak ağalarına ya da şeyhlere tahsis ettiği bazı gayrimenkullere el konulması haksız bir uygulamadır. Bu toprakların; derhal, sahiplerine iade edilmesi gereklidir.

Türkiye’nin sanayi hedefi; ağır sanayi değil, yerli hammaddeye dayalı; temel ve dayanıklı tüketim mallarını üreten, bir sanayi olmalıdır. Bunu gerçekleştirecek olan da yerli ve yabancı sermayedir.

Devletin; ekonomik kalkınmadaki asli görevi, altyapı tesislerini inşa etmektir. Bununla birlikte; özel sektörün yer almak istemediği bazı sanayi alanlarında, aktif rol alması da mümkündür.

Sanayi hedefi dışında kalan tesislerin; kapatılması, özel teşebbüsün alanına giren KİT’lerin de özelleştirilmesi gereklidir.

Yerli ve yabancı sermayenin, sanayi alanındaki yatırımları teşvik edilmelidir. Bunun için, kredi faizleri; düşürülmeli, fiyat kontrolü; kaldırılmalı, ithalat; kolaylaştırılmalı,  KİT’ler ile de özel teşebbüse ucuz ve kredili hammadde-ara ve yatırım malı desteği verilmelidir.”.

Büyük Toprak Sahipleri ile Sermaye ve Medyanın Destek Vermesi

Menderes’in düşüncesi; büyük toprak sahipleri ile sermayenin arayıp bulamadığı önemli bir fırsattı. Tabii ki buna büyük sermaye paralelinde hareket eden medya da destek verdi.

DEVAM EDECEK

 

YORUM YAP

Safter TANIK TÜM YAZILARI

DÖVİZ KURLARI

  • Dolar DOLAR
    ALIŞ SATIŞ FARK
    32,3142 32,3436 % 0.24
  • Euro EURO
    ALIŞ SATIŞ FARK
    35,0266 35,1046 % -0.16
  • Sterlin İNG. STERLİNİ
    ALIŞ SATIŞ FARK
    40,8012 40,8932 % -0.39
  • Frang İSV. FRANGI
    ALIŞ SATIŞ FARK
    35,8171 35,8616 % 0.38
  • Kanada Doları KAN. DOLARI
    ALIŞ SATIŞ FARK
    23,8446 23,8733 % 0.36
  • Çeyrek Altın ÇEYREK ALTIN
    ALIŞ SATIŞ FARK
    3.693,80 3.774,89 % 1,37
  • Gram Altın GRAM ALTIN
    ALIŞ SATIŞ FARK
    2.308,62 2.308,80 % 1,37
  • Bitcoin BITCOIN
    FİYAT DEĞİŞİM
    2.290.157 2.479

DÖVİZ ÇEVİRİCİ

  • Satış
    Alış
Bağdar Caddesi Escorthamile pornobodrum escortbahis sitelerigaziantep escortgaziantep escortmaltepe escortbostancı escortanadolu yakası escortizmir escortdeneme bonusu veren sitelerhttps://www.tedxpenn.com/escort ankaraankara escorthttps://greenhousecraftfood.com/ataşehir escortbetperBetofficeMebbismatbetholiganbettrendyol indirim kodutipobetPusulabetCasibomstarzbet giriştipobetbetturkey twitterbetturkey girişvevobahisgobahisbetsatligobetistanbul escortslot siteleri https://en-iyi-10-slot-siteleri.comsekabetstarzbet adamsah.netbahis sitelerimarsbahiswinxbetbahis sitelericasino siteleriselçuksportsdeneme bonusuistanbul escortcasibomstarzbetpiabetstarzbet girişstarzbet girişbahsegelbahsegelklasbahisankara kombi servisiklasbahisbetebetbelugabahistipobetmariobetbetistmersin günlük kiralık evmarkajbetparibahisbetineceltabetmatadorbetgrandpashabetcasibomgobahisparmabetbettiltbetnisbetsatbetorspinligobetbetkanyonbetturkeyonwinsahabetrokubetmarsbahisextrabetikimisliwinxbetbahisalgorabetelexbetfunbahisartemisbetbetmatiksupertotobetoleybetbetlikekralbetperabetimajbetlimanbetsavoybetintobetdiscountcasinomostbetbetroadpiabetmeritkingholiganbetjasminbetasyabahisredwinbetkolikdiscountcasino7slotsmilanobetelitbahisorisbetxslotaresbetfavoribahispadisahbetnakitbahispolobetsekabetmatbetpalacebetmrbahistulipbetnorabahismilosbetrexbetjetbahisjojobetonbahissuperbetinbetexperbetperbahigopokerbetalordbahisvdcasinocasinovalebetonredpinupbahis1000baymaviakcebetnoktabetneyinebetturkeymariobetfavorisen1xbetBelge istemeyen bahis siteleribahiscomtipobetgrandbettingtruvabetbahiscasinotarafbetbahiscommariobetbetistmarkajbetbetinematadornetcasibombelugabahisbetebet1xbetasyabahiscasinovalediscountcasinoelexbetfavoribahisbahiscombahiscombelugabahisbelugabahisbetistbetistceltabetceltabetklasbahisklasbahismariobetmariobetrestbetrestbettarafbettarafbettipobettipobetcasibomcasibomcasibomcasibomstarzbetsahnebetlimanbetredwinmatadorbetmatadorbetbetkombetkom
escort Bağcılar escort Bahçelievler escort Bakırköy escort Bayrampaşa escort Beylikdüzü escort Güngören escort İstiklal escort Kadıköy escort Sultanbeyli escort Üsküdar escort Avsallar escort Mahmutlar escort Oba escort Mecidiyeköy escort Ölüdeniz escort Güllük escort Kültür escort Ataşehir escort Avcılar escort Başakşehir escort Esenler escort Esenyurt escort Fatih escort Gaziosmanpaşa escort Kartal escort Küçükçekmece escort Maltepe escort Pendik escort Sultangazi escort Ümraniye escort Adapazarı escort Yalıkavak escort güvenilir casino siteleri Yalova escort Muğla escort Aydın escort Çanakkale escort Balıkesir escort Tekirdağ escort Manisa escort Trabzon escort Kahramanmaraşescort Kütahya escort Osmaniye escort Sivas escort Tokat escort Çorum escort Yozgat escort Isparta escort Elazığ escort Ordu escort Edirne escort Erzincan escort Zonguldak escort Rize escort Uşak escort Kırşehir escort Erzurum escort Giresun escort Amasya escort Sinop escort Niğde escort Bolu escort Karaman escort Kırıkkale escort Bayburt escort Ardahan escort Gümüşhane escort Artvin escort Çankırı escort Bartın escort Sinop escort Bilecik escort Karabük escort Burdur escort Nevşehir escort Kıbrıs escort Kırklareli escort Kastamonu escort Düzce escort Aksaray escort Adıyaman escort Afyon escort Arnavutköy escort Bebek escort Beşiktaş escort Beykoz escort Beyoğlu escort Büyükçekmece escort Çatalca escort Çekmeköy escort Eyüpsultan escort Kağıthane escort Sancaktepe escort Sarıyer escort Şile escort Silivri escort Şişli escort Taksim escort Zeytinburnu escort Aliağa escort Balçova escort Bayındır escort Bayraklı escort Bergama escort Beydağ escort Bornova escort Buca escort Çeşme escort Çiğli escort Karşıyaka escort Fehiye escort Marmaris escort Gaziemir escort Dikili escort Menderes escort Menemen escort Torbalı escort Atakum escort Çerkezköy escort Yenişehir escort Bodrum escort Toroslar escort Tarsus escort Silifke escort Mezitli escort Erdemli escort Anamur escort Akdeniz escort Melikgazi escort Elbistan escort Lüleburgaz escort İzmit escort İlkadım escort Çorlu escort Battalgazi escort Yeşilyurt escort Milas escort Ceyhan escort Çukurova escort Kozan escort Sarıçam escort Seyhan escort Emirdağ escort Sandıklı escort Merzifon escort Suluova escort Taşova escort Altındağ escort Batıkent escort Çankaya escort Çubuk escort Etimesgut escort Haymana escort Kahramankazan escort Keçiören escort Kızılcahamam escort Mamak escort Polatlı escort Pursaklar escort Sincan escort Ulus escort Yenimahalle escort Aksu escort Alanya escort Belek escort Demre escort Döşemealtı escort Elmalı escort Finike escort Gazipaşa escort Kaş escort Kemer escort Kepez escort Konyaaltı escort Korkuteli escort Kumluca escort Lara escort Manavgat escort Muratpaşa escort Serik escort Side escort Didim escort Efeler escort Nazilli escort Söke escort Altıeylül escort Ayvalık escort Bandırma escort Bigadiç escort Burhaniye escort Dursunbey escort Edremit escort Erdek escort Gömeç escort Gönen escort Havran escort İvrindi escort Karesi escort Kepsut escort Susurluk escort Büyükorhan escort Gemlik escort Görükle escort Gürsu escort Harmancık escort İnegöl escort İznik escort Karacabeyescort Kestel escort Mudanya escort Mustafakemalpaşa escort Nilüfer escort Orhangazi escort Osmangazi escort Yıldırım escort Biga escort Çan escort Gelibolu escort Karahayıt escort Merkezefendi escort Pamukkale escort Keşan escort Aziziye escort Palandöken escort Yakutiye escort Odunpazarı escort Tepebaşı escort Araban escort İslahiye escort Karkamış escort Nizip escort Nurdağı escort Oğuzeli escort Şahinbeyescort Şehitkamil escort Yavuzeli escort Bulancak escort Espiye escort Görele escort Altınözü escort Arsuz escort Antakya escort Defne escort Dörtyol escort Erzin escort Hassa escort İskenderun escort Kırıkhan escort Kumlu escort Payas escort Reyhanlı escort Samandağ escort Eğirdir escort Yalvaç escort Foça escort Karabağlar escort Kemalpaşa escort Kiraz escort Kınık escort Konak escort Narlıdere escort Ödemiş escort Tire escort Urla escort Safranbolu escort Akhisar escort Alaşehir escort Kırkağaç escort Salihli escort Sarıgöl escort Şehzadeler escort Soma escort Turgutlu escort Yunusemre escort Akkışla escort Bünyan escort Develi escort Kocasinan escort Talas escort Yahyalı escort Gazimusağa escort Girne escort İskele escort Lefke escort Lefkoşa escort Başiskele escort Çayırova escort Darıca escort Afşin escort Dulkadiroğlu escort Göksun escort Onikişubat escort Türkoğlu escort Kızıltepe escort Mut escort Dalaman escort Gümbet escort Datça escort Kavaklıdere escort Köyceğiz escort Menteşe escort Turgutreis escort Ula escort Yatağan escort Fatsa escort Altınordu escort Ünye escort Düziçi escort Kadirli escort Ardeşen escort Akyazı escort Arifiye escort Erenler escort Geyve escort Hendek escort Karasu escort Kaynarca escort Sapanca escort Derince escort Dilovası escort Gebze escort Gölcük escort Kandıra escort Karamürsel escort Kartepe escort Körfez escort Akşehir escort Beyşehir escort Bosna escort Ereğli escort Karapınar escort Meram escort Selçuklu escort Gediz escort Simav escort Tavşanlı escort Doğanşehir escort Bafra escort Çarşamba escort Boyabat escort Kapaklı escort Süleymanpaşa escort Erbaa escort Niksar escort Turhal escort Akçaabat escort Of escort Ortahisar escort Yomra escort Armutlu escort Çiftlikköy escort Çınarcık escort Akdağmadeni escort Boğazlıyan escort Sarıyaka escort Sorgun escort Alaplı escort Çaycuma escort Devrek escort Ereğli escort Kilimli escort Kozlu escort