DOLAR 32,3767 % 0.16
EURO 35,0559 % -0.16
STERLIN 40,9829 % 0.16
FRANG 35,9249 % 0.19
ALTIN 2.325,03 % 0,20
BITCOIN 2.281.184 0.006

TÜRKİYE’NİN MİLLİ BİR EKONOMİK MODELE İHTİYACI VAR

Yayınlanma Tarihi :
TÜRKİYE’NİN MİLLİ BİR EKONOMİK MODELE İHTİYACI VAR

Safter TANIK

 

-4-

Plan ve Program Çerçevesinde

Doğu felsefesinde; “Kervan, yolda düzelir.” diye, bir düşünce tarz ve mantığı vardır. Bunun; doğru bir tarafı var ise de, başarı; sebep-sonuç ilişkisinin doğal sonucu değil, tesadüfi olaylara bağlıdır. Bu da; geçici, istikrarsız bir başarıyı getirir.

Gerçek başarı ise; sürekli ve istikrarlı olarak, müsbet bir sonuca ulaşılması olayıdır. Bu da bir plan ve programı gerekli kılar. Zira plan-program olmadan; etkin-verimli çalışma yapılamaz, sürekli-istikrarlı bir başarıya ulaşılamaz.

a-) Konusunda duayen kabul edilen teorisyen-pratisyenlerden oluşan; bir üst kurul, oluşturulmalı.

b-) İşlevsiz kılınan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), öne çıkarılmalı.

c-) Ülkenin tüm potansiyeli ile hak ve yükümlüğü; tafsilatlı olarak, gerçek anlamda belirlenmeli.

ç-) Hükümet-mahalli idareler-sivil askeri bürokrasinin bağlı kalacağı, kalmakla zorunlu olduğu, kamu-yerli-yabancı teşebbüsü yönlendiren,  kısa-uzun vadeli hedefleri içeren, bir plan-program ortaya konulmalı.

Tasarruf-Üretim-İhracata Dayalı

Türkiye’de; iç tasarrufun milli gelire oranı  % 14. Bu oranla; ekonomisi büyük 32 ülke içinde, sondan 6. sırada yer alıyor.

Yatırım oranı ise % 22-24’ü buluyor. Haliyle böyle bir ülkede, sürekli-istikrarlı bir büyüme olamaz. Zira büyüme, dış kredi-yabancı sermaye giriş-çıkışına bağlıdır.

a-) İthalat-borçlanma-tüketim eksenli büyümeden vazgeçilmeli.

b-) Tasarruf-yatırım-üretim-ihracat eksenli bir büyüme esas alınmalı.

c-) Tasarrufta; ilk hedef, % 20 olmalı. Bunun için; ihtiyari, hatta cebri tedbirlere başvurulmalı.

ç-) Tasarrufa, enflasyon üzerinde bir faiz verilmeli. Zira tasarruf, bir mükâfatı gerekli kılar. Haliyle zarar pahasına, hiç kimseden tasarruf etmesi beklenemez.

d-) Yatırımlar; dâhilde üretimi bulunmayan veya katma değeri yüksek, ya da ihraç malı üretecek olan imalat sanayiine dönük olmalı.

e-) Metalürji-petrokimya-makine-bilişim alanındaki yatırımlara ağırlık verilmeli, bu özellikteki yatırım-üretim teşvik ve sübvanse edilmeli.

f-) Yatırım; öncelikle,  öz kaynak-iç borçlanma ile finanse edilmeli. Makul ölçüde, ödeme kolaylığı olan, bir dış borçlanmaya gidilmeli.  Zira borçlanma ile zenginleşmenin; sanal bir zenginleşme olduğu,   getirisinden çok, götürüsü bulunduğu akıldan çıkmamalı.

Kontrollü

Devletin müdahil olmadığı, KİT’ler ile aktif rol almadığı bir ekonomi ve mali piyasada; fiyat karteli, tekelci-vurguncu piyasa, anormal sermaye hareketleri, spekülasyon-manipülasyon vardır. Mal ve hizmet maliyet-satış fiyatındaki anormal farklar, milli para değerinin yabancı sermaye giriş-çıkışı ile önemli dalgalanma göstermesi de bunun delilidir.

a-) Hal ve duruma göre; esnek bir fiyat kontrol sistemine geçilmeli,  birim maliyet ile satış fiyatı arasındaki aşırı farklar araştırılmalı, tekelci ve fiyat karteli oluşturan şirketler denetlenmeli, kaçakçılıkla mücadele tedbirleri alınmalı. Zira bir mal ve hizmetin; maliyet bedelinin 3-4 katı fiyatı, hiçbir yerde normal kabul edilmez.

b-) Devlet; tekel ve kartel piyasasında, KİT’ler ile aktif bir rol almalı.

c-) Hal ve duruma göre; esnek bir döviz kontrol-tahsis sistemi inşa edilmeli, sermaye giriş-çıkışı kontrol altına alınmalı, gereksiz döviz çıkışı ile faydadan çok zarar veren döviz girişinin önüne geçilmeli, teknoloji-sanayiye yönelik yabancı sermaye yatırımı teşvik edilmeli.

Kamu ve Yerli-Yabancı Teşebbüsün Yer Aldığı Bir Ekonomi

37 yıldır; “liberal ekonomi, serbest piyasa, özel teşebbüs” diye bir şey tutturmuşuz, gidiyoruz. Oysaki ortada ne serbest piyasa, ne de tarım-sanayi-madencilik alanında bir başarı var.

İktidar ve taraftarı, otoban-yol-köprüleri göstererek övünüyor. Ama ucuz taşımacılığın aracı olan demiryolu ağında bir genişleme yok,  iletişim-enerji hatları yatırımı ise neredeyse durdu. Öyle ki özelleştirmeyle tesisleri devralanlar; eski altyapı ile işi yürütmeye, para kazanmaya çalışıyor.

Tarımda; kendi kendine yeterli değil, buğday-et gibi temel ürünleri ithal eden bir ülkeyiz.

Sanayide; “EREĞLİ, TÜPRAŞ, PETKİM” ile kıyaslanacak, yeni bir sanayi tesisi yatırımı yok. Metalürji-petrokimya-makine-bilişim alanı ile ilgili birçok ürünü ithal ediyoruz, yerli otomobil üretimini ise marifet kabul ediyoruz. Bırakınız; 4. sanayi devrimi hazırlığını, 2. sanayi devrimini bile tamamlamış değiliz.

Sanayicinin büyük bir kısmı; sanayi alanını terk etti, karlı bulduğu ”iç-dış ve reeksport ticaret ile inşaat-turizm-taşımacılık” gibi hizmetler sektörünü tercih etti. Bir kısmı ise; küresel sermaye ile evlilik yaptı,  varlığını sürdürmekle birlikte eski konumundan çok şey kaybetti. Ortada, “milli burjuva” diye bir şey de kalmadı.

Haliyle böyle bir özel teşebbüsten; ciddi sermaye ve bilgi birikimi gerektiren, metalürji-petrokimya-makine-bilişim sanayiinde yatırım yapması da beklenemez.

a-) Devlet; ekonomi ve finans alanında, aktif bir rol üstlenmeli.

b-) Kalkınmada öncü olma, ekonomiye dinamizm kazandırma, tekel-kartel piyasasına darbe vurma görev ve hedefi ile hareket etmeli.

c-) Var olan KİT ve kurumlar; yeniden yapılandırılmalı, yeni KİT ve kurumlar tesis edilmeli.

ç-) İşkolunda uzman kamu yatırım bankaları oluşturulmalı.

d-) KİT’ler; bizzat, ya da yerli-yabancı sermaye ortaklığı ile gerekli görülen her alanda yatırım yapmalı.

e-) Tarımda, KİT ve kurum desteği ile etkin ve verimli bir kooperatif sistemi inşa edilmeli.

f-) Özel yerli bankaların, iştirak yatırımının önü açılmalı.

g-) Sendika-oda-birlik gibi mesleki örgütlerin başını çektiği ve içinde birikiminin bulunduğu halka açık yatırım şirketleri kurulmalı.

ğ-) İleri teknoloji getiren, katma değeri yüksek, ihracata dönük yatırım yapan ve üreten yerli-yabancı sermaye; teşvik ve sübvanse edilmeli.

Parayı Kontrol Eden Ülkeyi Yönetir

Yabancı payı, bankacılıkta % 44, 5. Borsada halka açık hisselerdeki payı ile birlikte % 70-75’i buluyor. Önde gelen 3 kamu, 2 özel yerli bankadan birinin satışı halinde; bankacılık sektörünün, geriye dönüşü zor bir şekilde yabancı sermaye hâkimiyetine girmesi söz konusu. Bu özellikteki bir ülkenin, kalkındığı ise hiç görülmemiştir.

a-) Banka zararına karşı; yerli ortağı tüm varlığıyla, yabancı ortağı koyduğu sermaye ile sorumlu tutan, Türkleri bankacılık-sigortacılık alanı dışına atan yasada değişikliğe gidilmeli. Ancak; istismara engel teşkil edecek, ciddi bir kontrol sistemi inşa edilmeli.

b-) Yabancı ortağın, “bankanın içini boşaltıp, ülkeyi terk etmesi” gibi bir tehlike, her zaman göz önünde tutulmalı.

c-) Tarım, sanayi, enerji-madencilik, inşaat-taahhüt, kara-deniz-hava-demiryolu taşımacılığı alanında uzman bankalar kurulmalı, var olanlar ise eski misyon ve vizyonuna geri dönmeli.

ç-) Bankacılık sektörü; yerli-milli banka ağırlıklı yapıya kavuşmalı, milli tasarruf-yatırım politikasına hizmet eden bir hale gelmeli.

d-) Banka kredi-mevduat oranı; kademeli olarak % 140’tan % 100’e, hatta % 75’e düşürülmeli.

e-) Bireysel ve hizmetler sektörü ağırlıklı kredilerin yerini, üretime dönük işletme-yatırım kredileri almalı.

f-) Emlak rant ve spekülasyonu doğurması nedeniyle, ticari bankaların müteahhitlere nakdi kredi vermesi; peyde pey azaltılmalı, bu iş uzman bankaya bırakılmalı.

g-) Ticari bankaların iştirak bankacılığının önü açılmalı. Ancak; bunun, akla mantığa uygun bir sınırı olmalı.

ğ-) Türk bankaları; bankacılık sistemi zayıf, başta Türk Cumhuriyetleri olmak üzere komşu ülkelerin kişi-kuruluşlarına hizmet veren, adata kasası olan, yapılanma-görev ve hedefe yönlendirilmeli.

Offshore Bankalar Sorunu

Türklerin, offshore bankalarındaki para tutarı bilinmiyor. Ancak;  ekonomik büyüklüğe göre, % 20 ile 8. sırada yer aldığı söyleniyor. Eğer bu doğru ise; Türklerin offshore bankalarında, 100-150 milyar dolar parası olduğu düşünülüyor. Bunun; büyük bir kısmı, “bıyıklı yabancı yatırımı” adı altında, Türkiye’ye tekrar geri dönüyorsa da; ülke riskini fazla gösteren, giriş-çıkışı ile sıkıntı yaratan bir özellik arz ediyor. Haliyle kalıcı ve faydalı olmuyor.

Offshore hesapları, gizli tutuluyor. Ancak; bu bir sır değil, öyle veya böyle biliniyor. Bu da; bunun, Türkiye’ye getirilmesini kolay kılıyor. İkna, gayri resmi sermayenin resmileştirilmesi ile ilgili af ve serbest ticaret bölgelerinin etkin-verimli hale getirilmesi ise; bunun, çözüm yolları.

Gıdaya Hükmeden Topluma Hükmeder

Tarım;  kendi haline bırakıldı, büyük çiftlikler ile tekelci şirketlerden bir başarı beklendi.

Neticede;

37 Yılda; 4,5 milyon hektarlık ekim-dikim, 7,2 milyon hektarlık çayır-mera alanı kayboldu. Kendi kendine yeterli değil, buğday-et gibi temel ürünleri ithal eder hale geldik. Üretici-satıcı fiyatı arasındaki aşırı fark;   dikkati çekti, tekelci-vurguncu bir piyasa ortaya çıktı.

Böyle bir ülke ise her türlü toplumsal manipülasyona açıktır.

a-) Türkiye’nin; tarımda kendi kendine yeterli, hatta tarım ürünleri ihraç eden bir ülke olması hedeflenmeli.

b-) Köylüye; nakdi değil, ayni ve kurumsal destek sağlanmalı.

c-) TC Ziraat Bankası, işlevsiz kılınan Tarım Kredi Satış Kooperatifleri, Zirai Donatım Kurumu vb KİT ile kurumlar; yeniden yapılandırılmalı, üretimden-satışa, destek-dayanışma zinciri oluşturulmalı.

ç-) Kurumsal yapılanmada; erdem-liyakat esas alınmalı, istismar eden; sistemden dışlanmalı, ağır müeyyide ile cezalandırılmalı.

d-) Özelleştirme sevdasından vazgeçilmeli, tekelin oluştuğu alanlarda yeni KİT’ler oluşturmalı, var olan ise yeniden yapılandırılmalı.

e-) Sistemden; toprağı rant alanı olarak gören şehirdeki toprak sahibi değil, toprağı işleyen istifade etmeli.

f-) Toprağın bölünmesini engelleyen, verimli kullanılmasını sağlayan aile şirketlerinin kurulması teşvik edilmeli.

g-) Verimli tarım alanlarında; kesinlikle, yapılaşmaya izin verilmemeli.

ğ-) Verimli araziyi ekim-dikim dışı bırakan arazi sahiplerine yaptırımlar uygulanmalı.

h-)Verimsiz araziler ile çayır-meralar, verimli hale dönüştürülmeli.    

I-) Köy Kanunu’nu delen, köylünün ortak kullanım alanı olan meraları Büyükşehir’in tasarrufuna bırakan, köy ve merada hayvancılığı zora sokan Büyükşehir Kanunu değişmeli.

i-) Şehirlerin yerleşime açılacak alanları kamulaştırılmalı, oluşan rant; kamulaştırılan alanın parselasyon-yol-altyapı işlerinde kullanılmalı,  plan-projeye sadık kalmak kaydıyla müteahhide satışa sunulmalı, arsa ve emlak rantına müsaade edilmemeli.

j-) Öncelikle; 40.000 köyden, 10.000’i  (nüfusu 1.000 kişi olmak üzere) yeniden yapılandırılmalı, birer tarım kentine dönüştürülmeli, nüfusun ülkedeki dağılımı yaygın bir hale getirilmeli.

Bilim-Teknoloji ve Sanayileşme

Dünyada; ülkelerin siyasi etkinliğini belirleyen, “bilim-teknoloji- sanayileşme, mali-ekonomik büyüklük ve askeri üstünlük” gibi ölçülerdir. Bunun başında ise bilim-teknoloji-sanayileşme gelir. ABD-İngiltere-Fransa-Almanya-Japonya ve İtalya’nın; gelişmiş ülkeler arasında yer alması da, bu nedene dayanır. Haliyle bilim-teknoloji-sanayileşme olmadan, gelişmiş ülkeler arasında yer almak mümkün değildir.

Oysaki Türkiye; 1980 sonrasında, sanayileşme hedefini terk etti. Düşük-orta teknolojiyle üretim faaliyetini sürdüren, teknolojide git gide dışa bağımlı hale gelen bir ülke oldu.  Bırakınız 4. sanayi devrimi hazırlığını, 2. sanayi devrimi hedefine bile ulaşamadık. Bunu; küresel sermayeden beklemenin de, doğru olmadığı anlaşıldı.

a-) 4. Sanayi devrimi, hedef alınmalı.

b-) Kamu önderliğinde, yerli-yabancı sermayenin de katkı sağladığı ve faydalandığı bir teknoloji merkezi kurulmalı. Burada; ülkenin en bilgili-  yetenekli kişileri bir araya getirilmeli, beyin ithaline bile başvurulmalı

c-) Devlet; KİT’ler ile bizzat, ya da yerli-yabancı sermaye ortaklığı ile metalürji-petrokimya-hassas döküm-makine-bilişim-otomotiv-uçak-silah sanayi alanında, öncü-aktif bir rol üstlenmeli.

ç-)  Tekel-kartel piyasasında, millileştirmeye gidilmeli.

d-) KİT’ler, yatırım ve üretimde; bütçede ayrılan ödenek dışında, öncelikle sanayi alanında uzman bankanın kaynağına başvurmalı, ticari bankaların iştirak yatırımı ile halka açık yatırım şirketlerin fonlarından istifade etmeli.

e-) Büyük yerli sermayeden her biri; uzmanlaştığı sanayi kolunda yoğunlaşması, birer dünya markası olması teşvik edilmeli.

f-) Üretimi mümkün olduğu halde, ithalatı daha karlı bulunarak üretiminden vazgeçilen 100’ün üstündeki ham-ara ve mamul malın; üretimine geçilmeli, ithalatını kısıtlayan tedbirlere başvurulmalı.         

g-) Teşvik edilen sanayi kolunda yatırım yapan, ileri teknoloji getiren, katma değeri yüksek-ihracata dönük mal üreten yerli-yabancı sermayeye; ham madde, ara malı ve enerji desteği verilmeli.

Altyapı Olmadan Gelişme Olmaz  

Liseye gelmekle birlikte, okuma yazmayı çözemeyen öğrenciler var.  Gençlik kesiminde işsizlik oranı % 20, ama kalifiye-ara eleman sıkıntısı çekiliyor.  200’e yakın üniversitemiz varsa da, dünya sıralamasına gireni 3-5’i geçmiyor.

Türk Telekom’un hali ortada, özelleştirmeden bu yana iletişim-enerji dağıtım hattında bir yatırım yok.  Özelleştirilen maden alan-ocakları ise çevre tahribi ve işçi istismarını doğurdu.

İktidar; hızlı tren hattı yatırımı ile övünüyor, ama ülke sathında yaygın bir demiryolu ağı düşünülmüyor.

a-) “Herkesi üniversite-yüksekokul mezunu yapma” gibi, sömürü ve istismara açık bir politikadan vazgeçilmeli.

b-) İstihdam plan-programı çerçevesinde; 18 yaşına giren her genci meslek sahibi yapmış, ahlak-yetenek-kaliteyi öne çıkaran bir eğitim-öğretim sistemi inşa edilmeli.

c-) Üniversite-yüksekokullar; istihdamın referansı olmaktan öte,   tercih ve kişinin kendisini geliştirmeyi hedeflediği bir kurum olarak düşünülmeli.

ç-) Bilim merkezleri oluşturulmalı. Bunun için seçkin öğretim kadrosu-  özel bilgi-yetenek sınavı ile seçilen öğrencilerden oluşan, 5 üniversite kurulmalı (3’ü teknik, 2’si sosyal bilimler), ya da var olandan 5’i buna dönüştürülmeli, öğrencilerin eğitim-öğretim-yurt-ulaşım-gıda-kitap gibi tüm harcamaları devlet tarafından karşılanmalı.

d-) Üniversite-yüksekokul gençliği ile gençlik ve kadın, örgütlü kılınmalı. Haklarını savunan, milli sorunlara ilgi duymasını sağlayan, milli kültür politikasına hizmet eden kurumlar oluşturulmalı.  

e-) Parasız eğitim ve sağlık hedeflenmeli.

f-) Herkesin konut sahibi olması hedeflenmeli; emlak rantına fırsat vermeyen, ucuz konut üretimini amaçlayan, kamu kurumu ve uzman bankadan oluşan bir yapı tesis edilmeli.        

g-) Ülke sathında, yaygın bir demiryolu ağı gerçekleştirilmeli.

ğ) Türk Hava Yolları’nın yan hizmetleri ve limanlar; kamulaştırılmalı, Devlet; KİT’ler ile iletişim-enerji-madencilik alanında aktif rol almalı

Denk Bütçe ve Cari Fazla

Sürekli olarak, “ikiz açık” denilen; hem cari, hem de bütçe açığı veren bir ülkeyiz. Haliyle sürekli borçlanıyoruz, borçlanarak zenginleşiyoruz. Bu; reel değil, sanal bir zenginleşmedir. Zira katma değer sağlamaktan çok, yurt dışına kaynak transferine yol açan bir olaydır. Ödediğimiz dış borç anapara ve faizi ile borç stokumuz da bunu gösteriyor.

Yani görüntüde; zenginleşiyoruz, gerçekte ise fakirleşiyoruz. Mali kriz ile birlikte de; bu, apaçık ortaya çıkıyor. Oysaki gerçek refah; denk bütçe-cari fazla ve sermaye birikimi artışı ile ilgilidir.

a-) Denk bütçe ve cari fazla hedef olmalı.

b-) % 7 ve üzerindeki bir büyüme hedeflenmeli.

İktidar; “2017 üçüncü çeyreğinde % 11,1’lik büyümeyi gerçekleştirerek,    dünyada en hızlı büyüyen ülke olduk” diyor.

Bu; büyük ölçüde, “enflasyon, kur dalgalanması, hesaplama şekli” ile ilgilidir. Zira adama, “ işsizlik % 10,2’de neden kaldı?” diye basit bir soru sorarlar. Bir de; yılsonu için beklenen, 40 milyar dolarlık cari açık ile 50 milyar TL’lık bütçe açığına ne demeli?          

c-) Merkezi ve mahalli idareler bütçesinde; tasarrufa gidilmeli, plan-program kapsamı dışında kalan yatırım ve harcamalara son verilmeli.

ç-) Makul ölçüde iç-dış borçlanmaya gidilse de; özellikle dış borçlanmada, yatırım alanı ve sağlayacağı katma değer dikkate alınmalı.

d-) Yoğun doğalgaz-petrol alımı yaptığımız Rusya ve İran ile takasa dayalı ticarete gidilmeli, aleyhimize oluşan farkın “mal ihracatı ile kapatılması” şartı ileri sürülmeli.

e-) Dış borçlanmaya gitmeden önce, doğrudan yabancı sermaye yatırımı üzerinde durulmalı.

f-)  Türkiye’de yerleşik kişilerin; offshore bankalarındaki paraların, Türkiye’ye transferini sağlayacak ikna ve teşviklere başvurulmalı.

g-) Türk-İslam Dünyası ve komşu ülkeler ile olan siyasi-ticari-finansal ilişkiler geliştirilmeli.

ğ-) Sabit gelirli ile köylüye; enflasyon ve büyüme üzerinde, gelir artışı sağlayan bir ücret-fiyat politikası izlenmeli.

h-) Üretmeyen, ancak varlığı ile şatafatlı bir yaşam süren kesimde; artan oranda vergilendirmeye gidilmeli. Zira dolar milyarderliğinde; 12. sırada olmamıza karşılık, gelir dağılımda 78 sırada olmamız; kabul edilebilir bir durum değildir. Dolaylı vergilerin; toplam vergilerdeki payının, % 70’e ulaşması da bunu gösteriyor.

Sonuç olarak; güçlü-sağlıklı ekonomi olmadan, toplumsal huzur ve siyasi bağımsızlık olamaz.   

YORUM YAP

Bağdar Caddesi Escorthamile pornobodrum escortbahis sitelerigaziantep escortgaziantep escortmaltepe escortbostancı escortanadolu yakası escortizmir escortdeneme bonusu veren sitelerhttps://www.tedxpenn.com/escort ankaraankara escorthttps://greenhousecraftfood.com/ataşehir escortbetperBetofficeMebbistrendyol indirim kodutipobetPusulabetCasibomstarzbet giriştipobetbetturkey twitterbetturkey girişvevobahisgobahisbetsatligobetistanbul escortslot siteleri https://en-iyi-10-slot-siteleri.comsekabetstarzbet adamsah.netbahis sitelerimarsbahiswinxbetbahis sitelericasino siteleriselçuksportsdeneme bonusuistanbul escortcasibomstarzbetpiabetstarzbet girişstarzbet girişbahsegelbahsegelklasbahisankara kombi servisiklasbahisbetebetbelugabahistipobetmariobetbetistmersin günlük kiralık evmarkajbetparibahisbetineceltabetmatadorbetgrandpashabetcasibomgobahisparmabetbettiltbetnisbetsatbetorspinligobetbetkanyonbetturkeyonwinsahabetrokubetmarsbahisextrabetikimisliwinxbetbahisalgorabetelexbetfunbahisartemisbetbetmatiksupertotobetoleybetbetlikekralbetperabetimajbetlimanbetsavoybetintobetdiscountcasinomostbetbetroadpiabetmeritkingholiganbetjasminbetasyabahisredwinbetkolikdiscountcasino7slotsmilanobetelitbahisorisbetxslotaresbetfavoribahispadisahbetnakitbahispolobetsekabetmatbetpalacebetmrbahistulipbetnorabahismilosbetrexbetjetbahisjojobetonbahissuperbetinbetexperbetperbahigopokerbetalordbahisvdcasinocasinovalebetonredpinupbahis1000baymaviakcebetnoktabetneyinebetturkeymariobetfavorisen1xbetBelge istemeyen bahis siteleribahiscomtipobetgrandbettingtruvabetbahiscasinotarafbetbahiscommariobetbetistmarkajbetbetinematadornetcasibombelugabahisbetebet1xbetasyabahiscasinovalediscountcasinoelexbetfavoribahisbahiscombahiscombelugabahisbelugabahisbetistbetistceltabetceltabetklasbahisklasbahismariobetmariobetrestbetrestbettarafbettarafbettipobettipobetcasibomcasibomcasibomcasibomstarzbetsahnebetlimanbetredwinmatadorbetmatadorbetbetkombetkomvenüsbethilbetjasminbetpiabetartemisbetmaltcasinoasyabahisbetorspinbettiltmarkajbetbetkombelugabahisrestbetbetpercasibomsancaktepe çilingircasibomcasibomcasibomcasibom
escort Bağcılar escort Bahçelievler escort Bakırköy escort Bayrampaşa escort Beylikdüzü escort Güngören escort İstiklal escort Kadıköy escort Sultanbeyli escort Üsküdar escort Avsallar escort Mahmutlar escort Oba escort Mecidiyeköy escort Ölüdeniz escort Güllük escort Kültür escort Ataşehir escort Avcılar escort Başakşehir escort Esenler escort Esenyurt escort Fatih escort Gaziosmanpaşa escort Kartal escort Küçükçekmece escort Maltepe escort Pendik escort Sultangazi escort Ümraniye escort Adapazarı escort Yalıkavak escort güvenilir casino siteleri Yalova escort Muğla escort Aydın escort Çanakkale escort Balıkesir escort Tekirdağ escort Manisa escort Trabzon escort Kahramanmaraşescort Kütahya escort Osmaniye escort Sivas escort Tokat escort Çorum escort Yozgat escort Isparta escort Elazığ escort Ordu escort Edirne escort Erzincan escort Zonguldak escort Rize escort Uşak escort Kırşehir escort Erzurum escort Giresun escort Amasya escort Sinop escort Niğde escort Bolu escort Karaman escort Kırıkkale escort Bayburt escort Ardahan escort Gümüşhane escort Artvin escort Çankırı escort Bartın escort Sinop escort Bilecik escort Karabük escort Burdur escort Nevşehir escort Kıbrıs escort Kırklareli escort Kastamonu escort Düzce escort Aksaray escort Adıyaman escort Afyon escort Arnavutköy escort Bebek escort Beşiktaş escort Beykoz escort Beyoğlu escort Büyükçekmece escort Çatalca escort Çekmeköy escort Eyüpsultan escort Kağıthane escort Sancaktepe escort Sarıyer escort Şile escort Silivri escort Şişli escort Taksim escort Zeytinburnu escort Aliağa escort Balçova escort Bayındır escort Bayraklı escort Bergama escort Beydağ escort Bornova escort Buca escort Çeşme escort Çiğli escort Karşıyaka escort Fehiye escort Marmaris escort Gaziemir escort Dikili escort Menderes escort Menemen escort Torbalı escort Atakum escort Çerkezköy escort Yenişehir escort Bodrum escort Toroslar escort Tarsus escort Silifke escort Mezitli escort Erdemli escort Anamur escort Akdeniz escort Melikgazi escort Elbistan escort Lüleburgaz escort İzmit escort İlkadım escort Çorlu escort Battalgazi escort Yeşilyurt escort Milas escort Ceyhan escort Çukurova escort Kozan escort Sarıçam escort Seyhan escort Emirdağ escort Sandıklı escort Merzifon escort Suluova escort Taşova escort Altındağ escort Batıkent escort Çankaya escort Çubuk escort Etimesgut escort Haymana escort Kahramankazan escort Keçiören escort Kızılcahamam escort Mamak escort Polatlı escort Pursaklar escort Sincan escort Ulus escort Yenimahalle escort Aksu escort Alanya escort Belek escort Demre escort Döşemealtı escort Elmalı escort Finike escort Gazipaşa escort Kaş escort Kemer escort Kepez escort Konyaaltı escort Korkuteli escort Kumluca escort Lara escort Manavgat escort Muratpaşa escort Serik escort Side escort Didim escort Efeler escort Nazilli escort Söke escort Altıeylül escort Ayvalık escort Bandırma escort Bigadiç escort Burhaniye escort Dursunbey escort Edremit escort Erdek escort Gömeç escort Gönen escort Havran escort İvrindi escort Karesi escort Kepsut escort Susurluk escort Büyükorhan escort Gemlik escort Görükle escort Gürsu escort Harmancık escort İnegöl escort İznik escort Karacabeyescort Kestel escort Mudanya escort Mustafakemalpaşa escort Nilüfer escort Orhangazi escort Osmangazi escort Yıldırım escort Biga escort Çan escort Gelibolu escort Karahayıt escort Merkezefendi escort Pamukkale escort Keşan escort Aziziye escort Palandöken escort Yakutiye escort Odunpazarı escort Tepebaşı escort Araban escort İslahiye escort Karkamış escort Nizip escort Nurdağı escort Oğuzeli escort Şahinbeyescort Şehitkamil escort Yavuzeli escort Bulancak escort Espiye escort Görele escort Altınözü escort Arsuz escort Antakya escort Defne escort Dörtyol escort Erzin escort Hassa escort İskenderun escort Kırıkhan escort Kumlu escort Payas escort Reyhanlı escort Samandağ escort Eğirdir escort Yalvaç escort Foça escort Karabağlar escort Kemalpaşa escort Kiraz escort Kınık escort Konak escort Narlıdere escort Ödemiş escort Tire escort Urla escort Safranbolu escort Akhisar escort Alaşehir escort Kırkağaç escort Salihli escort Sarıgöl escort Şehzadeler escort Soma escort Turgutlu escort Yunusemre escort Akkışla escort Bünyan escort Develi escort Kocasinan escort Talas escort Yahyalı escort Gazimusağa escort Girne escort İskele escort Lefke escort Lefkoşa escort Başiskele escort Çayırova escort Darıca escort Afşin escort Dulkadiroğlu escort Göksun escort Onikişubat escort Türkoğlu escort Kızıltepe escort Mut escort Dalaman escort Gümbet escort Datça escort Kavaklıdere escort Köyceğiz escort Menteşe escort Turgutreis escort Ula escort Yatağan escort Fatsa escort Altınordu escort Ünye escort Düziçi escort Kadirli escort Ardeşen escort Akyazı escort Arifiye escort Erenler escort Geyve escort Hendek escort Karasu escort Kaynarca escort Sapanca escort Derince escort Dilovası escort Gebze escort Gölcük escort Kandıra escort Karamürsel escort Kartepe escort Körfez escort Akşehir escort Beyşehir escort Bosna escort Ereğli escort Karapınar escort Meram escort Selçuklu escort Gediz escort Simav escort Tavşanlı escort Doğanşehir escort Bafra escort Çarşamba escort Boyabat escort Kapaklı escort Süleymanpaşa escort Erbaa escort Niksar escort Turhal escort Akçaabat escort Of escort Ortahisar escort Yomra escort Armutlu escort Çiftlikköy escort Çınarcık escort Akdağmadeni escort Boğazlıyan escort Sarıyaka escort Sorgun escort Alaplı escort Çaycuma escort Devrek escort Ereğli escort Kilimli escort Kozlu escort