DOLAR 32,3317 % 0.24
EURO 35,0963 % -0.12
STERLIN 40,9637 % -0.14
FRANG 35,7126 % 0
ALTIN 2.297,14 % 0,86
BITCOIN 2.299.479 1.346
TÜRK TOPLUMUNDA ÖĞÜTNÂME GELENEĞİ

Bülent Vedat Aydemir

 

Arapça saf, halis olmak; iyi niyet sahibi olmak ve başkasının iyiliğini istemek anlamındaki nush kökünden türeyen nasihat sözcüğünün Türkçe karşılığı, doğru yolu göstermek amacıyla bir kimseye yapması veya yapmaması gereken davranış ve eylemler hakkında söylenen söz anlamına gelen “öğüt” sözcüğüdür.Başkalarının hata ve kusurunu gidermek için gösterilen çaba; iyiliği teşvik, kötülükten sakındırmak üzere verilen öğüt; başkasının faydasına ya da zararına olan hususlarda bir kimsenin onu aydınlatması ve bu yönde gösterdiği gayret‚ halis, samimi, katıksız olmak; kin, hile ve aldatmanın zıddı olarak iyilik yapmak, dürüst davranmak, doğrulamak gibi geniş anlamlarda kullanılan“Öğüt vermek” deyimi de mecazi olarak ‚ yol göstermek anlamını taşımaktadır.

Arapçada dini öğüt anlamında kullanılan va‘z kelimesi de, aynı zamanda “bir kimseye kalbini yumuşatacak, kendisini iyiliğe sevk edecek surette söz söyleme” anlamına gelmektedir. Va’z sözcüğü hadis dilinde‚ “kendisine nasihatte bulunan kişiye hayır dilemek” anlamı da taşımaktadır.

Öğüt (nasihat) konusu, yazılı veya sözlü edebiyatımızın başlangıcından bu yana bir şok şair veya yazar tarafından sürekli işlenen konular arasında yer almıştır.

Yazılı Türk Edebiyatı’nın ilk eserlerinden olan Divanü Lügati’t-Türk’te ise öğüt sözcüğü karşısında şu beyit yer almaktadır:

Alg il ögüt mindin ogul erdem tile

Boyda ulug bilge bolup bilgin güle

“Ey oğul, benden öğüt al ve erdem dile, böylece halkın şefi olursun ve onlara bilgelik ve erdem dağıtırsın.”

Türkçe “öğüt, Arapça “ nasihat” sözcüklerinin sonlarına farsça “nâme” sözcüğünün eklenmesiyle oluşan “Öğütnâme” Nasihatnâme” gibi sözcükler Türk ve İslâm edebiyatlarında ahlâki eserlere verilen isim haline gelmiştir.

Bu yazımda Öğütnâme sözcüğünü kullanmayı tercih edeceğim.

Teorik ahlâktan ziyade ahlâkın pratik uygulamalarının ele alındığı; iyi insan olmanın, yaşamda başarı kazanmanın yollarının gösterildiği Öğütnâmeler’de toplumların daha çok çözülme dönemlerinde, bozulma emaresi gösteren alanlarda çözüm önerilerine yer verilmiştir.

Dinin emir ve yasakları yanında töre ahlâkı içinde yapılması ve yapılmaması gereken davranışların ele alındığı bu Öğütnâmeler’de bahsedilen konuyu daha iyi anlatabilmek ve kuvvetlendirebilmek için sıklıkla atasözlerine, deyimlere ve toplumda saygın bir yere sahip olan önemli kişilerin sözlerine de yer verilmiştir: Kuran-Kerim’den ayetler ve hadislerden alınmış seçmeler de çoğu zaman anlatılmak istenen düşüncelere delil olarak gösterilmiştir.

Bu ahlâki eserlerde, her devirde geçerli olan hak, adalet, doğruluk, cömertlik, yardım severlik gibi ahlâki değerler yanında;

-Toplumların çağdan çağa ferdî veya devlet merkezli düşünceleri;

-Yükselme ve çözülmeye götüren anlayışlar;

-Dinî ve tasavvufî hayatın algılanışı;

-Görgü kurallarındaki farklılaşmalar;

-Din ve kültürler arası etkileşimler;

-Resmî ve sivil toplumun değer yargıları;

-Yöneten ve yönetilenlerin ahlâkî tavırları gibi gelişim ve değişim süreçleri izlenebilir.(1)

Yüce Peygamberimiz Hz. Muhammed’in Veda Hutbesi bir Öğütnâme olduğu gibi aynı zamanda da ilk insan hakları beyannamesidir. Hz. Peygamber bu son öğütlerinde adalet duygusunun, eşitliğin, kadın haklarının, mülkiyet haklarının; güven, emniyet ve emanetin ve dünya barışının önemini dile getirmiştir.

Sözlü geleneğin ürünü olan ve atalarımızın geçmişten günümüze kadar gelen tecrübe ve deneyimlerin ürünü olan kısa ve özlü sözler olarak nitelendirilenatasözleri ve bir kavramı belirtmek için bulunmuş özel anlatım kalıpları olarak nitelendirilen deyimler, Öğütnâme yazarlarının eserlerini süslemiş ve kuvvetlendirmiştir.

VIII. yüzyıla ait ilk öğütname’lerimiz olan Orhun Kitabelerinde şu atasözüne yer verilmiştir.

Yufka olanın delinmesi kolay imiş, ince olanı kırmak kolay imiş

Yufka kalın olsa delinmesi zor imiş. İnce yoğun olsa kırması zor imiş

Türk edebiyatının ilk eserlerinden olan Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divan-ü Lügati’t -Türk’te de atasözlerine rastlamaktayız. Bunlardan bazıları;

Aç aceleci olur, tok rahat olur –İt ısırmaz, at tepmez deme –Zaman geçer kişi duymaz, insanoğlu baki kalmaz–Suyu görmeden pabuç çıkarma–Ağırbaşlı ile uğraş, yüzsüzle yarışma

Dilde sadeleşme eğiliminin arttığı XVII. Yüzyılın sonları ile XVIII. Yüzyılın başlarında atasözleri ve deyimlere daha çok başvurulmuştur.

Toplumda saygın bir yeri olan önemli kişilerin sözleri de genellikle hikmet olarak adlandırılmıştır: Deneyimli, güngörmüş, ileriyi görebilen, akıllı ve tedbirli yaşlılar da, hikmet sahibi anlamına gelen, hekîm nitelemesiyle anılmışlardır.

İlk zamanlarda “adaletle yargılama” olarak tanımlanan hikmet sözcüğü zamanla “gerçeğe uygun söz”, “doğru iş”, “dürüstlük”, “adalet”, “bilgi”, “sabır” ve “cahillikten ve acelecilikten koruyan söz” anlamlarıyla da kullanılmıştır.

Türk toplumunda, hikmet denildiğinde ilk akla gelen isim Ahmet Yesevi’nin nasihat içerikli “Divan-ı Hikmet” adlı eseridir.Halk üslubunda yazılmış didaktik (öğretici), sade, saf ve samimi duygularla yazılmış şiirler aynı zamanda toplumun milli ve manevi duygularını dile getiren öğütvari hikmetlerdir

Yesevî’nin millî didaktizmi işlediği hikmetlerinde sosyal çevreye öğüt verme çizgisinden ayrılmamıştır.  Bu hikmetlerden biri de şöyledir.

Nerde görsen gönlü kırık, merhem ol sen

Öyle mazlum yolda kalsa, hemdem ol sen

Mahşer günü dergâhına mahrem ol sen

Ben – sen diyen kimselerden geçtim işte

Türk edebiyatının ilk ve en önemli Öğütnâme’lerinden biri de Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınan Kutatgu Bilig adlı eserdir.

Bu eserde özellikle devlet yöneticilerine hitaben hikmetvâri ve didaktik öğütler yer almaktadır. Yusuf Has Hacib bu eserinde Türk  İslâm geleneği ile bütünleşmiş Türk devletlerinin yöneticilerine dinî, ahlâkî, hukukî, sosyal, siyasi konularda öğütler vermiş, çekici hikmetleri diyalog şeklinde sunmuştur.

Kutadgu Bilig’den günümüz siyasetçilerinin de üzerinde düşünmesi gereken bazı mısralar;

Ey hükümdar, Tanrı her işinde yardımını sana yoldaş etsin.

Bu yalan ve boş dünya, eski bir âlemdir;

Nice beyleri kocattı, kendi kocamaz.

Senin gibi nice beyleri sevdi, sonra yüz çevirdi;

Şimdi seni sevmekte; fakat çabuk bırakacaktır.

Zannetme ki sana vefa gösterecektir.

Sen benim nasihatime kulak ver, bu sana yeter.

Bak senden önceki beyler nerede,

Kudret ve ihtişamları nerede?

Onların nereye gittiğini iyi düşün;

Senin de oraya gitmen yakındır.

Şimdi onlar için ne faydalı olduysa sen de onları yap.

Onlar ölürken neye pişman oldularsa,

Sen o işlerden uzak dur.

Ölüyü gören hiç kimse diri kalmaz,

Sen de ölüme hazırlan!

Dikkat et, ölüm sana baskın yapmasın;

O muhakkak bir gün seni almaya gelecek!

Görmüyor musun, geçmiş günlerin bugün hep rüya gibi oldu.

Hikmet ve ahlâk üzerine yazılmış bir diğer Öğütnâme’de Edip Ahmet Yükneki’nin yazdığı “ Hakikatlerin eşiği” anlamındaki Atabetül Hakayık adlı eserdir. Hikmet usulüyle yazılmış olan bu eser özellikle bilginin faydası ve bilgisizliğin zararları hakkında öğütler içerir. Yükneki eserinde “bilgilinin sözünün edepten ve nasihatten ibaret olduğunu, bilgili kişiyi Arap ve Acem başta olmak üzere her milletin övdüğünü, bilginin tükenmez bir servet olduğunu” ifade etmiştir.

Şeyh Edebâli, Türk gençlerini tekkesinde toplayıp onları okumaya ve öğrenmeye yönlendirmesiyle bilinir. Bir gün Orhan Gazi dedesi Şeyh Edebâli’ye, “Dede, sen gençleri hep medreseye topluyorsun.” deyince Şeyh Edebâli Orhan Gazi’ye “Oğul, sana vasiyetim olsun. İlmi Türk’ten gayrisine verme! Sonra devletin yıkılır.” Öğüdünde bulunur.

***

Kısa örneklerle açıkladığım bu temel eserlerimizin en önemli özelliği, Türk örf ve adetleriyle devlet yönetme anlayışının, İslâmi konularda ise İmam-ı Azam Ebu Hanife ve İmam Matüridi görüşlerinin referans alınmasıdır.

Türk kültüründe önemli bir yer işgal eden Öğütnâme yazma geleneği, Selçuklular ve Osmanlılar döneminde de devam etmiştir.

Osmanlı Dönemindeki Öğütnâme’ler özellikle, yukarıda da belirttiğim gibi, devlet yöneticilerinde ve toplumda görülen yozlaşma ve beraberinde bozulma emarelerinin görüldüğü dönemlere kaleme alınmışlardır.

Özellikle 1. Ahmet’ten IV Murat’ın hakanlığı dönemine kadar geçen süre içerisinde (XVII. YY) devlet idaresinde görülen aksaklıklar, saray çevresindeki yolsuzluklar, isyanlar, devlet adamlarının yetersizlikleri, ekonomik sıkıntılarla karşı karşıya kalan dünyanın en büyük imparatorluğunun zor durumda olduğu ve geleceğin iyi olacağına dair beklentilerin yavaş yavaş tükendiği belirgin bir hal almıştı.

Bu dönemde Kâtip Çelebi ve Koçi Bey’in yazdığı Öğütname’ler ağırlıklı olarak İslâmi referanslara göre yazılmış; Türk örf ve adetlerinden, Türk devlet yönetme anlayışından, İmam-ı Azam Ebu Hanife-İmam Matüridi çizgisinden bir hayli uzaklaşılmıştır. Böyle olunca pek de fayda sağlamamıştır, Devlette ve toplumda çözülme ve bozulmalar devam etmiştir.

En köklü tedbirler, özellikle II. Meşrutiyetten sonra, Osmanlıcılık ve İslâmcılık siyasetinin çökmesi üzerine, Türkçüler tarafından, belirlenmiş prensipler çerçevesinde, alınmaya çalışılmıştır.

Bu prensiplerin özünde, Osmanlı Devletinin bir Türk Devleti olduğu, Türklerin devletinin ancak Türkler tarafından yönetileceği, düşünce merkezine Türk kavramının alınacağı prensipleridir.

Adı Türk olan Cumhuriyet ise bu temeller üzerine kurulmuştur.

Günümüzdeki toplumsal çözülmelere, devlet idaresindeki aksaklıklara bulunacak çözümlerde de, Türk merkezli düşünce öne çıkarılmalıdır.

Türk Milletinin Ramazan Bayramını kutlarım.

Hayırlı bayramlar

———————–

(1)- DR. Reyhan Keleş; Türk Edebiyatında Nasihat, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi

Sayı 44 (2010) Sayfa:183-209

YORUM YAP

Bağdar Caddesi Escorthamile pornobodrum escortbahis sitelerigaziantep escortgaziantep escortmaltepe escortbostancı escortanadolu yakası escortizmir escortdeneme bonusu veren sitelerhttps://www.tedxpenn.com/escort ankaraankara escorthttps://greenhousecraftfood.com/ataşehir escortbetperBetofficeMebbismatbetholiganbettrendyol indirim kodutipobetPusulabetCasibomstarzbet giriştipobetbetturkey twitterbetturkey girişvevobahisgobahisbetsatligobetistanbul escortslot siteleri https://en-iyi-10-slot-siteleri.comsekabetstarzbet adamsah.netbahis sitelerimarsbahiswinxbetbahis sitelericasino siteleriselçuksportsdeneme bonusuistanbul escortcasibomstarzbetpiabetstarzbet girişstarzbet girişbahsegelbahsegelklasbahisankara kombi servisiklasbahisbetebetbelugabahistipobetmariobetbetistmersin günlük kiralık evmarkajbetparibahisbetineceltabetmatadorbetgrandpashabetcasibomgobahisparmabetbettiltbetnisbetsatbetorspinligobetbetkanyonbetturkeyonwinsahabetrokubetmarsbahisextrabetikimisliwinxbetbahisalgorabetelexbetfunbahisartemisbetbetmatiksupertotobetoleybetbetlikekralbetperabetimajbetlimanbetsavoybetintobetdiscountcasinomostbetbetroadpiabetmeritkingholiganbetjasminbetasyabahisredwinbetkolikdiscountcasino7slotsmilanobetelitbahisorisbetxslotaresbetfavoribahispadisahbetnakitbahispolobetsekabetmatbetpalacebetmrbahistulipbetnorabahismilosbetrexbetjetbahisjojobetonbahissuperbetinbetexperbetperbahigopokerbetalordbahisvdcasinocasinovalebetonredpinupbahis1000baymaviakcebetnoktabetneyinebetturkeymariobetfavorisen1xbetBelge istemeyen bahis siteleribahiscomtipobetakcebet
escort Bağcılar escort Bahçelievler escort Bakırköy escort Bayrampaşa escort Beylikdüzü escort Güngören escort İstiklal escort Kadıköy escort Sultanbeyli escort Üsküdar escort Avsallar escort Mahmutlar escort Oba escort Mecidiyeköy escort Ölüdeniz escort Güllük escort Kültür escort Ataşehir escort Avcılar escort Başakşehir escort Esenler escort Esenyurt escort Fatih escort Gaziosmanpaşa escort Kartal escort Küçükçekmece escort Maltepe escort Pendik escort Sultangazi escort Ümraniye escort Adapazarı escort Yalıkavak escort güvenilir casino siteleri Yalova escort Muğla escort Aydın escort Çanakkale escort Balıkesir escort Tekirdağ escort Manisa escort Trabzon escort Kahramanmaraşescort Kütahya escort Osmaniye escort Sivas escort Tokat escort Çorum escort Yozgat escort Isparta escort Elazığ escort Ordu escort Edirne escort Erzincan escort Zonguldak escort Rize escort Uşak escort Kırşehir escort Erzurum escort Giresun escort Amasya escort Sinop escort Niğde escort Bolu escort Karaman escort Kırıkkale escort Bayburt escort Ardahan escort Gümüşhane escort Artvin escort Çankırı escort Bartın escort Sinop escort Bilecik escort Karabük escort Burdur escort Nevşehir escort Kıbrıs escort Kırklareli escort Kastamonu escort Düzce escort Aksaray escort Adıyaman escort Afyon escort Arnavutköy escort Bebek escort Beşiktaş escort Beykoz escort Beyoğlu escort Büyükçekmece escort Çatalca escort Çekmeköy escort Eyüpsultan escort Kağıthane escort Sancaktepe escort Sarıyer escort Şile escort Silivri escort Şişli escort Taksim escort Zeytinburnu escort Aliağa escort Balçova escort Bayındır escort Bayraklı escort Bergama escort Beydağ escort Bornova escort Buca escort Çeşme escort Çiğli escort Karşıyaka escort Fehiye escort Marmaris escort Gaziemir escort Dikili escort Menderes escort Menemen escort Torbalı escort Atakum escort Çerkezköy escort Yenişehir escort Bodrum escort Toroslar escort Tarsus escort Silifke escort Mezitli escort Erdemli escort Anamur escort Akdeniz escort Melikgazi escort Elbistan escort Lüleburgaz escort İzmit escort İlkadım escort Çorlu escort Battalgazi escort Yeşilyurt escort Milas escort Ceyhan escort Çukurova escort Kozan escort Sarıçam escort Seyhan escort Emirdağ escort Sandıklı escort Merzifon escort Suluova escort Taşova escort Altındağ escort Batıkent escort Çankaya escort Çubuk escort Etimesgut escort Haymana escort Kahramankazan escort Keçiören escort Kızılcahamam escort Mamak escort Polatlı escort Pursaklar escort Sincan escort Ulus escort Yenimahalle escort Aksu escort Alanya escort Belek escort Demre escort Döşemealtı escort Elmalı escort Finike escort Gazipaşa escort Kaş escort Kemer escort Kepez escort Konyaaltı escort Korkuteli escort Kumluca escort Lara escort Manavgat escort Muratpaşa escort Serik escort Side escort Didim escort Efeler escort Nazilli escort Söke escort Altıeylül escort Ayvalık escort Bandırma escort Bigadiç escort Burhaniye escort Dursunbey escort Edremit escort Erdek escort Gömeç escort Gönen escort Havran escort İvrindi escort Karesi escort Kepsut escort Susurluk escort Büyükorhan escort Gemlik escort Görükle escort Gürsu escort Harmancık escort İnegöl escort İznik escort Karacabeyescort Kestel escort Mudanya escort Mustafakemalpaşa escort Nilüfer escort Orhangazi escort Osmangazi escort Yıldırım escort Biga escort Çan escort Gelibolu escort Karahayıt escort Merkezefendi escort Pamukkale escort Keşan escort Aziziye escort Palandöken escort Yakutiye escort Odunpazarı escort Tepebaşı escort Araban escort İslahiye escort Karkamış escort Nizip escort Nurdağı escort Oğuzeli escort Şahinbeyescort Şehitkamil escort Yavuzeli escort Bulancak escort Espiye escort Görele escort Altınözü escort Arsuz escort Antakya escort Defne escort Dörtyol escort Erzin escort Hassa escort İskenderun escort Kırıkhan escort Kumlu escort Payas escort Reyhanlı escort Samandağ escort Eğirdir escort Yalvaç escort Foça escort Karabağlar escort Kemalpaşa escort Kiraz escort Kınık escort Konak escort Narlıdere escort Ödemiş escort Tire escort Urla escort Safranbolu escort Akhisar escort Alaşehir escort Kırkağaç escort Salihli escort Sarıgöl escort Şehzadeler escort Soma escort Turgutlu escort Yunusemre escort Akkışla escort Bünyan escort Develi escort Kocasinan escort Talas escort Yahyalı escort Gazimusağa escort Girne escort İskele escort Lefke escort Lefkoşa escort Başiskele escort Çayırova escort Darıca escort Afşin escort Dulkadiroğlu escort Göksun escort Onikişubat escort Türkoğlu escort Kızıltepe escort Mut escort Dalaman escort Gümbet escort Datça escort Kavaklıdere escort Köyceğiz escort Menteşe escort Turgutreis escort Ula escort Yatağan escort Fatsa escort Altınordu escort Ünye escort Düziçi escort Kadirli escort Ardeşen escort Akyazı escort Arifiye escort Erenler escort Geyve escort Hendek escort Karasu escort Kaynarca escort Sapanca escort Derince escort Dilovası escort Gebze escort Gölcük escort Kandıra escort Karamürsel escort Kartepe escort Körfez escort Akşehir escort Beyşehir escort Bosna escort Ereğli escort Karapınar escort Meram escort Selçuklu escort Gediz escort Simav escort Tavşanlı escort Doğanşehir escort Bafra escort Çarşamba escort Boyabat escort Kapaklı escort Süleymanpaşa escort Erbaa escort Niksar escort Turhal escort Akçaabat escort Of escort Ortahisar escort Yomra escort Armutlu escort Çiftlikköy escort Çınarcık escort Akdağmadeni escort Boğazlıyan escort Sarıyaka escort Sorgun escort Alaplı escort Çaycuma escort Devrek escort Ereğli escort Kilimli escort Kozlu escort