Irak’ta Türkmen Partilerinin Tarihçesi

Ümit Köprülü

2003 yılı öncesi diktatör Saddam rejimi döneminde ve o rejimin düşmesinden bu yana, Irak’ta kurulmuş olan bir çok Türkmen siyasi parti  ve kuruluşları faaliyet yapmıştır . Bu yazımızda o parti ve örgütleri mercek altına alarak tarihlerine bir göz atmak istedik.

• Rahmetli Bahattin Kocava 1979 yılında Suriye’de Türkmen Ulusal Demokrat Partisini kurdu. Parti Irak Milliyetçi Ulusal Cephesine katılan tek Türkmen örgütü idi. Rahmetli Mehmet Reşit, Rahmetli Dr. Fazıl Demirci, Hasan Süleyman, Abbas Abdullah Kasap ve Enver İzzettin’in adları, örgütü oluşturan üyelerin başında yer almaktaydı. Ayrıca Dr. Mehmet Sait Ketene Libya ve Aydın Beyatlı da örgütün Türkiye Temsilcileri idi. Ancak örgüt Suriye Hükümeti ile ve cephe içi baş gösteren sorunlardan ötürü çalışmalarını dondurup kendini feshetmiştir.
• Kasım 1988 tarihinde Ankara’da Dr. Muzaffer Arslan önderliğinde kurulması ilan edilen Irak Milli Türkmen Partisi, 1994 yılında kurulan Irak Türkmen Cephesinin çatısı altına girmiştir. Dr. Muzaffer Arslan 1996’ya kadar partinin başkanlığını sürdürmüştür. Ardından parti başkanlığını üstlenen Kerkük İl Meclisi Üyesi Mustafa Kemal Yayçılı, 15 Mayıs 2004’te Kerkük’ün Tuzhurmatu İlçesi yakınlarında, içinde bulunduğu araca ateş açılması sonucu hayatını kaybetmiştir. Başkanlığı bir zamanlar da Cemal Şan yaptıktan sonra hal hazırda eskisi gibi etkin olmayan partinin başkanı İsam Adil Terzi’dir.
• 1993 yılında faaliyetini başlatan Türkmen Milliyetçi Haraketi’nin adı 1994’te Demokrat Ulusal Türkmen Hareketi olarak değiştirilmiştir. Genel Merkezi Londra’da bulunan Hareket Başkanı Emekli Albay Aziz Kadir Samancı idi. Etkinlikleri genellikle Türkmen tanıtımı, uğradıkları haksızlık ve gözardlarının devletlerarası mercilere ulaştırmak ve yasal haklarını savunmakla yoğunlaşmakta idi. Hareket 17 Temmuz 1995’te Birleşik Irak Ulusal Kongresi’ndeki üyeliğini dondurmuştur.
• Irak Türkmenleri İslami Birliği’nin doğumu 2 Mart.1991 rastlamaktadır. Genel Bürosu Şam’da olan Birliğin İran İlleri ( Şiraz, Kum, Esfahan )’ da üç bürosu daha varmış. Kurulduğu günden birliğin başkanı Abbas Al Bayati’dir. Birliğin Al Delil adında bir gazetesi yayınlanmıştır. Başkan Al Bayati ve birliğin diğer kurmayları Saddam sonrası Irak’ta kurulan tüm hükümetlerde önemli görevler almış ve söz sahibi olmuşlardır, ancak Türkmen sorunuyla hiç bir dönemde ilgilenmemişlerdir.
• Türkmeneli Partisi’nin ilanı da 1992 yılında Aydın Abbat Beyazlı, Riyaz Sarıkahya, Ahmet Ali Çadır, Mükerrem Garip Kasap ve Ayhan Bayraktar tarafından Kuzey Kıbrıs’ta edilmiştir. İlk adı Türkmen Birlik Partisi idi. Genel Merkezi Kerkük’te bulunan parti başkanlığını Riyaz Sarıkahya sürdürmektedir. Parti 1994 yılında kurulan Irak Türkmen Cephesini oluşturan partilerin birisidir.
• 1995 yılında Erbil’de kurulan Türkmen Bağımsızlar Hareketi’nin ilk Başkanı Ferit Çelebi idi. 1994’te Irak Türkmen Cephesini oluşturun üç partiden birisi olan Türkmen Bağımsızlar Hareketi Başkanı Kenan Şakir Uzayir Ağalı’dır.
• Türkmen Halk Partisi 1997 yılında Irak Türkmen Cephesi’nin ilk başkanı Dr. Turhan Ketene tarafından kurulmuş ve kısa süre sonrası etkinliğini dondurmuştur.
• 24 Nisan 1994 tarihinde Irak Milli Türkmen Partisi, Türkmeneli Partisi, Türkmen Bağımsızlar Hareketi, Türkmen Kardeşlik Ocağı, Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı, Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği gibi oluşumları çatısı altına almak üzere kurulan Irak Türkmen Cephesi’nin Başkanlığı 9 Nisan 2003 öncesine kadar Erbil’de idi. 1. ve 2. Türkmen Kurultayları da Erbil’de yapılmıştır. Saddam Rejimi devrildikten sonra , 12-15 Eylül 2003’te Kerkük’te gerçekleşen 3. Türkmen Kurultayı’nda ITC Başkanlığı’nın Kerkük’e taşanma kararı alınmıştır. Dr. Turhan Ketene’nin ilk başkanı olduğu Cephe’ye Vedat Aslan, Dr. Sinan Çelebi, Avukat Sanan Ahmet Ağa, Dr. Faruk Abdullah Abdurrahman, Dr. Sadettin Ergeç beyler de başkanlık yapmışlardır. En son 5. Kurultayını 13-14 Temmuz 2008’ de Kerkük’te bir sürü sorunlarla tamamlayan ITC, ondan sonra bir daha kurultaya gitmemiştir. 2011’de Başkanlığından istifa eden Dr. Sadettin Ergeç yerine bugünkü Başkan Erşet Salihi seçilmiştir.
• 2004 yılında ilanı gerçekleşen Irak Türkmen Adalet Partisi, kurulduğundan bugüne Enver Bayraktar tarafından yönetilmektedir. Irak Türmen Cephesi Başkan Yardımcısı Milletvekili Hasan Turan da Başkan Yardımcısıdır.
• 2005’te Dr. Faruk Abdullah Abdurrahman Liderliğinde doğan Türkmen Karar Partisi de başkanının Londra’ya yerleşmesi nedeniyle bir süre rahmetli Emekli Albay Yavuz Ömer Adil tarafından yönetilmiştir. 3. kongresini Kerkük’ün Şehit İbrahim İsmail salonunda düzenleyen parti Başkanlığına Kerim Zeynel Dabbağ’ı seçmiştir.
• Çalışmalarına bir dernek olarak başlayan Türkmen Hak Partisi, Eylül 2013’te siyasi bir partiye dönüştü. Aralık 2014’te gerçekleştirdiği birinci kongresinde Dr. Turhan Müftü’yü başkan seçti.
• Türkmen Milliyetçiler Topluluğu da uzun yıllar Türkmen davasını üstlenmiştir. Türkmen Şairi Şemsettin Türkmenoğlu topluluğun uzun yıllar başkanlığını yapmıştır.
• Kerkük’te etkinliği yoğun olan ve Hüsam Türkmen’in Başkanı olduğu Türkmen Milliyetçi Hareketi de bu yazımıza dahil son Türkmen siyasi oluşumumuzdur. Tabii bunların yanında etkin olmayan bir kaç oluşum da olmuştur.
• Bir de Bölgesel Kürt Yönetimi siyasi oluşumları hesabına çalışan kukla parti ve örgütler vardır. Onların etkinlikleri davamıza yarardan ziyade zarar vermektedir.