Babür Hüseyin ÖZBEK
LUMBUZDAN GELEN IŞIK
Açık denizde, okyanusta lumbuzdan gelen ışık, temiz hava, çırpıntılı denizde uçuşan beyaz köpüklü dalgalar; çelik yığınları içinde yaşayanlar için hayattır. Yaşama bağlanmaktır. Ana güverte altındakilerle üst güvertelerdeki, köprüüstündeki lumbuzların yaptığı görev farklıdır. Lumbuzsuz kamarada yatanlar, ofiste çalışanlar için ışık demeti saatlerce, günlerce süren uzun seyirlerde, Ekvator Hattı’ndan Güney veya Kuzeye doğru yükseldikçe Atlantik’te farklı Hint Okyanusu’nda farklı değerler taşır. Lumbuz açıksa üşütür, manikayı süpürerek gelen tuzlu su ıslatır. Hareket halinde olduğunuz her mevkii de akıntı, rüzgar, nem ve barometre farklı değerlerle karışımıza çıkar.
Lumbuzdan gelen ışık hayattır.
Türkçe güçlü bir dil. Geçmişi zengin değerlerle bezenmiş bütün toplumlarda olduğu gibi bizde de karşılıksız bilgi akışı olmuş, mesela denizcilikte isim ve gemici dilindeki terimlerin çoğu Rumca, İtalyanca ve İspanyolca. Balık isimlerinin de gene çoğu Rumca. Ege’de bize Bizans’tan kalan bir kültür mirası. .
LOMBOZ MU, LUMBUZ MU?
10 – 11 Mayıs 2018’de Tuzla Piri Reis Üniversitesi’nde yapılan “III’üncü Uluslar arası Eurasian Tersaneleri Tarihi ( History of Shipbuilding III. International Eurasian Maritime History Congress ) konulu kongreye gittim. Edindiğim intibaya göre iyi ve öğretici bir kongre oldu.
Öğle yemeği molasında 2 makine ve 2 de güverte gölümü öğrencisi ile sohbet ederken ( 1960 – 61’li yıllarda Heybeliada’da geçen şimdi hayali bile ömre bedel ) okul yıllarıma döndüm. Çünkü onlar durumu en iyi yansıtan, aldıkları ve alacakları çağdaş bilgileri hayata geçiren Türk ve dünya sularında bizi temsil edecek yarının kaptanları, baş mühendisleri ( B.Ç.) olacak sektörün temel taşları gençlerdi.
Bir öğrenci soru sormak istiyor ama acaba sorsam mı diye de tereddüt ediyordu. İyi bir ortamdı; “Hangi bölümde okuyorsun, ne olacaksın?” diye açış kabilinden ilk soruyu ben sordum.
-Makine bölümündeyim ve gemi makinaları işletme mühendisi / makine vardiya zabiti olacağım. Size hangisi doğru, nerede nasıl kullanılmalı tereddüt ettiğim yabancı menşeli bir kelime var onu sormak istiyorum, dedi ve:
–Lomboz mu, lumbuz mu? Hangisi doğru bir kullanım, diyerek cümlesini tamamladı.
Konu tersanelerin tarihi ile ilgiliydi ama sual başka yerden gelmişti. Bu ve benzeri yabancı menşeli kelimeler hakkında daha öncede çok kereler uzun okyanus seyirlerinde salonlarda, köprüüstlerinde konuşulmuş için içinde olan gemi zabitleri tartışmış, hafızamda kaldığı kadarı ile bir sonuca da varılamamıştı.
O kelime şimdi gene karşıma çıkmıştı.
-Lomboz da, lumbuz da doğru. Yıllarım denizde gemilerde geçti: muhrip (fırkateyn), denizaltı, Hisar sınıfı karakol gemileri…Daha sonra dökme yük (Bulk carrier), tanker, kimyasal tanker (Chemical tanker)… gibi. Toplamda 33 -34 sene uzun mu uzun bir ömür. Çalıştığım gemilerde su üstünde ve su altındaki yüzen aksamın o parçasına lomboz diyen bir Allahın kulu denizci zabite, personele – tayfaya rastlamadım. Fakat siz okuduğunuz romanlarda, makalelerde zaman zaman lomboz kelimesine rastlayacaksınız ama yaşayan Türkçe de gemilerde hep lumbuz kelimesini duyacak ve kullanacaksınız, dedim. Yüzlerine baktım, daha derinlere gitmeden tatmin olmuşlar, açıklamayı yeterli bulmuşlardı.
****
Konuya uzak, denizle bağı olmayanlara kelimenin içeriği ve lumbuzun parçalarını da saymak gerek, şöyle ki:
Lumbuz Camı
Lumbuz Kaşı – Suların aşağı süzülürken oluşturduğu toz ve pisliklerin camı kirletmemesi
İçin Lumbuzun üstüne konan yarımay biçimindeki oluk.
Lumbuz manikası
Lumbuz suluğu
Döner lumbuz (köprüüstünde bulunur)
Lumbuz kelebeği
Güverte lumbuzu
DENİZCİLİK, DİLİ VE FELSEFESİ İLE BİR YAŞAM BİÇİMİDİR
Yazıyı kaleme alırken Türk Dil Kurumu’nun ( TDK) web.sitesine baktım: Rumca – Kamaralarla alt güverteleri aydınlatmak için bordalardan ve güvertelerden açılan yuvarlak pencere…olarak izah ediyor. İkinci defa TDK’nun aynı arama penceresine “lumbuz” olarak yazdım, cevap: “lumbuz sözü bulunamadı” yazıyordu.
Özünde TDK lumbuz kelimesini duymamıştı, tanımıyordu.
Araştırmaya devam ettim. Meydan Larousse’da ( sözlük ve ansiklopedi ); lomboz veya lumbuz – İtalyanca yazıyordu. Gene aynı şekilde diğer birkaç ansiklopedi ve sözlükte de araştırma yaptım, onlarda İtalyanca lomboz ya da lumbuz olarak kelimeye yer veriyordu.
Başa dönersek lumbuzun orijinali Rumca mı, İtalyanca mı? Konuyu uzmanları daha iyi araştıracaktır. Bu bizim işimiz değil.
Bazı yazarlar halkın kullanmadığı lombozu kullanıyor, varsın onlar da öyle kullansınlar. Canlı, yaşayan Türkçe’de kullanılan bizim dilimizde lumbuz olarak yerleşmiş bu kelime Türk Dil Kurumu tarafından tekrar araştırılmalı, doğru şekli ile kullanılmalıdır, diyor konuyu bi – hakkın yaşayarak kullanan günümüzün denizcileri, kaptanları, baş mühendisleri ( B.Ç.)
Deniz sadece gemi ve su yığını değildir, dili ile felsefesi ile bir yaşam biçimidir.
Günümüzde ticaret filoları ile donanmaları ile denizcilik ve deniz kültürü, ekonomik ve askeri güç göstergelerinin parlayan yıldızıdır. Ve dünya sahnesindeki en güçlü jokerlerden biridir.
***
Tamer Şahin’in Balkan ve Birinci Dünya Harbi’nde Osmanlı Donanması, H.Rauf Orbay ve efsane gemiler Yavuz ve Hamidiye Kruvazörlerinin denizde o günlerde yaşanmış ama bugün pek bilinmeyen yönlerinin anlatıldığı “Aklın Kusuru” adlı eseri Ulak Yayınları’ndan çıktı. Tavsiye ederim.