Milli şairimiz Mehmet Akif Ersoy’un vefatının 83.yıl dönümü dolayısıyla “MEHMET ÂKİF’TE BATI EMPERYALİZMİNE KARŞI İRADE BEYANI VE TAVIR ALIŞ”
Sancak Vakfı Divan Sohbetlerinde bu hafta Ank. Ünv. DTCF Türk Dili ve Edebiyatı bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Nurullah Çetin misafirimizdi, değerli hocamız özetle şöyle söyledi:
“Mehmet Âkif’in Batı Emperyalizmine Karşı Tavrı: Mehmet Âkif, İngiltere, Fransa, Rusya gibi emperyalist devletlerin özellikle Tanzimat’tan bu yana Müslüman ve Türk dünyası üzerindeki siyasi, ekonomik ve kültürel emperyalizm plan, proje ve politikalarını yoğun şekilde ele alarak sebep ve sonuçlarıyla irdelemiş, bu politikalar karşısında bütün müslümanları ve Türkleri uyarmaya çalışmıştır.
Emperyalizm meselesi, genelde Marksistler tarafından ele alınan bir konu olmasına rağmen Âkif’in emperyalizm eleştirilerinde çıkış noktası Marksizm değildir. Âkif, bu bağlamda sınıflar mücadelesini değil, milletler mücadelesini esas alır. Onun millet kavramından anladığı şey de aşağı yukarı Birinci Dünya Savaşı yıllarına kadar İslam milleti, bundan sonra da Türk milletidir. Emperyalist Batıyı da genelde ehl-i salip (Haçlılar) olarak nitelendirir. Yani Batı, hem Haçlılık ruhuyla hem de beşerî anlamda barbarlık ruhuyla İslam dünyası üzerine çullanmıştır. Âkif de buna karşı Müslüman Türk dünyasını uyarmış ve emperyalizmin her türlüsüne karşı isyana ve direnişe çağırmıştır. Ancak maalesef Âkif’in izinden gittiklerini söyleyen İslamcı entelektüel ve muhafazakar cemaatçilerin çoğunun bu konuda duyarsız kaldıklarını, Avrupa Birlikçiliği bağlamında emperyalizme teslim olduklarını görmek, bizi oldukça üzüyor.
Mehmet Âkif, Batıyı genelde ikiye ayırır: Bilimi, teknolojisi, sanatı, çalışkanlığı, nizamı, kuralı kaidesi olan iyi Batı, bir de kendi dışındaki zayıf milletleri sömüren, onları ezen, yok etmeye çalışan emperyalist Batı. Âkif, Batının iyi yönünü takdir ederken emperyalist yönünü alabildiğine eleştirir. İyi Batının ilmini irfanını almayı tavsiye ederken, emperyalist Batının amansız düşmanıdır.
Kültür Emperyalizminin Taşıyıcısı Olan Sefih Züppeler: Özellikle 19. yüzyıldan itibaren Türk-İslam dünyası Batıya okusunlar, bilim teknik öğrensinler ve ülkelerine döndüklerinde de milletlerine faydalı olacak işler yapsınlar diye öğrenci göndermeye başlamıştır. Batıda tahsil görüp ülkelerine dönen bu gençler, bilim ve teknikten çok Batının kültürel değerlerini, inançlarını, felsefesini, ideolojisini, yaşama biçimini, eğlence ve tüketim kültürünü taşımışlar, bu durum da Batının kültür emperyalizmine hizmet etmiştir.
Safahat’ta Abdürreşid İbrahim Efendi’nin ağzından genelde Türk-İslam dünyasının emperyalizme nasıl maruz kaldığı anlatılır.
Safahat’ın 2. Kitabı olan Süleymaniye Kürsüsünde adlı eserinde Âkif, vaiz Abdürreşid İbrahim’in ağzından yerli aydınların Batı kültür emperyalizmine nasıl hizmet ettiklerini anlatır. Orta Asya Müslüman Türkleri, çocuklarını Avrupa’ya tahsile gönderirler. Bunların bir kısmı ülkelerine döndüklerinde kendi milletlerine kurtuluş çaresi olarak şunu tavsiye ederler:
“Bir selamet yolu varmış… O da neymiş? Mutlak,
Dini kökten kazımak. Sonra evet, Ruslaşmak!
……………….
Din için, millet için iş görecek alçağa bak;
Dini pâmâl edecek (ayaklar altına alacak), milleti Ruslaştıracak!” (s.167)
Orta Asya Türklüğü için dile getirilen Ruslaşmak ifadesi, Türkiye için Avrupalılaşmak, garplılaşmak şeklinde karşımıza çıkmıştır. Şimdi burada iki temel değer; yani dinî ve millî değerler yok ediliyor. Kültür emperyalizminin hedefi de Müslüman Türk dünyasında İslamî ve millî nitelikli bütün değerleri, motifleri, gelenek görenekleri, yaşama biçimlerini, âdetlerini tamamen yok etmek ve bir boşluk oluşturmaktır. Oluşan bu boşluğu zaman içinde kademe kademe yabancı inanç ve kültür değerleriyle doldurmayı hedeflerler.
Âkif hem dinî hem de millî değerlere sımsıkı sarılarak ülkemizde milletimiz üzerinde yabancıların emperyalist faaliyetlerine izin vermememiz gereği üzerinde ısrarla durur. Bu bağlamda pek çok yerde dinimize sımsıkı sarılmamızın önemine olduğu gibi milliyetimize sahip çıkmamızın da gereğine aynı oranda vurgu yapar. Nitekim şöyle der:
“Oyuncak sanmayın! Ahlâk-ı millî (millî ahlak), rûh-ı millîdir (milletin ruhudur);
Onun iflası en korkunç ölümdür: Mevt-i küllîdir (tamamen ölümdür).” (s.307)
Bir millette milliyetçilik ruhu ölürse bu, milletin tamamen ölümü demektir, yani emperyalizme kolayca yem olabilir ve yok olabilir demektir.
Âkif, dinî ve millî değerlerinden uzaklaşarak Beyoğlu âlemlerinde sefih bir hayat yaşayan züppe tipleri birçok şiirinde anlatır. Bu züppe tipler Batıdan iyi, faydalı, güzel şeyleri alacakken hep kötülüklerini almış, böylece ülkemizde Batının kültür emperyalizmine hizmet etmişlerdir. Âkif bu tiplerden bir şiirinde şöyle söz eder:
“Fransız’ın nesi var? Fuhşu, bir de ilhâdı (dinsizliği);
Kapıştı bunları “yirminci asrın evladı!”
Ya Alman’ın nesi var zevki okşayan? Birası;
Unuttu ayranı, ma’tûha (bunağa) döndü kahrolası!” (s.289)
Siyasî Emperyalizmin Bir Aracı: Nasyonalist Politika: Batı, Osmanlı ülkesine yönelik olarak siyasî emperyalizmini gerçekleştirebilmek için nasyonalist politikayı bir araç olarak kullanmıştır. 1789 Fransız İhtilali ile birlikte yaygınlaşan Nasyonalizm, Batı tarafından iki boyutlu olarak uygulanmıştır. Bunlardan birincisi Batı için içe dönük nasyonalist politika, ikincisi de İslam dünyasına, Osmanlı ülkesine dönük olarak kullanılan nasyonalist politikadır. Batı, kendi içinde nasyonalizmi birleştirici, İslam dünyası içinse parçalayıcı bir araç olarak kullandı. Özellikle Tanzimat’tan beri Osmanlı Devleti’ni oluşturan Türk dışı unsurlara nasyonalizmi din gibi belleterek onları ayrışan milletlere dönüştürdü. Nitekim Balkan Savaşlarıyla gayr-i müslim unsurları, Birinci Dünya Savaşı’yla da İslam unsurlarını ayrıştırdı. Batı, çok yönlü yoğun çalışmalarla Osmanlı Devleti’ni meydana getiren farklı etnik, dinî unsurları nasyonalizm politikasıyla birbirine düşman etti. Bunun farkına varan Âkif, meseleyi şöyle ifade ediyor:
“Türlü adlarla çıkan nâmütenâhî (sayısız) gazete,
Ayrılık tohumunu bol bol atıyor memlekete.” (s.178)
Burada II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yüzlerce çıkan gazetenin gördüğü işlerden birinin, zihinleri Batının nasyonalist politikaları doğrultusunda şekillenmiş olan yazarın, çizerin millî, dinî, etnik, coğrafî, kültürel ayrılıkları körükleyen yayınlar yapmalarıdır.
Âkif, Batının nasyonalist politikalarına kanıp aldanarak Türk düşmanlığına dayalı olarak ırkçılık yapan diğer unsurları uyarmaya çalışır. Çünkü Batı, sürekli Türk olmayan unsurlara millî, dinî, etnik aidiyetlerini hatırlatmış, onlara Türklerin baskı yaptığını söylemiş, yani Türk düşmanlığına dayalı bir ırkçılık çalışması yapmıştır. O yüzden bize Batıdan gelen milliyetçilik, Türkçülük değil, Türk düşmanlığına dayalı başka ırkçılıklardır. Türk milliyetçiliği ise Batının bu nasyonalist politikalarına tepki olarak doğmuş yerli bir harekettir. Mesela Arap milliyetçiliği, Arnavut milliyetçiliği, Batının Osmanlı ülkesine ihraç ettiği dayatılmış, yabancı bir milliyetçiliktir. Türk milliyetçiliği ise Batının bu dayatmalarına tepki olarak ortaya çıkan yerli bir harekettir. Âkif önce bütün müslümanları tek bir millet kabul edip, Batının bu İslam milletini kavmiyetçilik, yani ırkçılık belasıyla parçalamasından yakınır. O, kavmiyetçilik fikrini Müslümanların beynine sokan Batıyı şeytan olarak nitelendirir.
Âkif şöyle der:
“Müslümanlık sizi gayet sıkı, gayet sağlam,
Bağlamak lazım iken, anlamadım, anlayamam,
Ayrılık hissi nasıl girdi sizin beyninize?
Fikr-i kavmiyyeti (ırkçılık fikrini) şeytan mı sokan zihninize?
Birbirinden müteferrik (ayrı) bu kadar akvâmı (kavimleri) ,
Aynı milliyetin altında tutan İslâmı,
Temelinden yıkacak zelzele, kavmiyyettir.
Bunu bir lahza (an) unutmak ebedî haybettir (sonsuz mahrumiyettir)….
Arnavutlukla, Araplıkla bu millet yürümez…
Son siyasetse bu! Hiç böyle siyaset yürümez!
Sizi bir aile efradı (fertleri) yaratmış Yaradan;
Kaldırın ayrılık esbâbını (sebeplerini) artık aradan.
Siz bu davada iken yoksa, iyâzen-billah (Allah korusun),
Ecnebîler (emperyalist Batılılar) olacak sahibi mülkün (memleketin) nâgâh (ansızın).
Diye dursun atalar: “Kal’a (kale) içinden alınır.”
Yok ki hiçbir işiden… Millet-i merhûme (rahmetli millet) sağır!
Girmeden tefrika (ayrılık) bir millete, düşman giremez;
Toplu vurdukça yürekler, onu top sindiremez.
Müslüman, fırka (parti) belâsıyla zebûn (zayıf) bir kavmi,
Medenî Avrupa üç lokma edip yutmaz mı?” (s.178-179)
Âkif’in burada üzerinde durduğu bir şey var: “Arnavutlukla, Araplıkla bu millet yürümez…” mısraıyla Osmanlı İslam milletini oluşturan üç temel unsurdan ikisinin yani Araplarla Arnavutların Batının nasyonalist politikasına kanarak ırkçılık yapmalarını eleştiriyor. Yani Batının plan ve projelerine malzeme olarak Osmanlı İslam milleti içinde ilk kavmiyetçilik yapanlar, Araplar ve Arnavutlar. Türklerin milliyetçiliği daha sonradır ve millî tepkileri doğrudan doğruya İslam unsurlarına değil, bunları aldatan emperyalist Batıyadır. Yani Âkif, Batının ayrılıkçı, ırkçı, bölücü anlamdaki emperyalist oyunlarının farkına varmış ve tepkisini onlara yöneltmiştir. Tabii bu arada az da olsa başka ırktan olanlara olumsuz yaklaşan Türk ırkçıları da çıkmıştır. Fakat bunlar, çok çok azınlıkta kalan kişilerdir. Nitekim Âkif bunları da eleştiriyor.
Müslümanlar kavmiyetçilik, ırkçılık yaparak birbirleriyle uğraşırken yabancıların vatanı paylaşıp ele geçireceklerini ifade eden bu mısralar, Batı emperyalizmini vurgulayan açık bir ifadedir.
Âkif, başka şiirlerinde de Müslümanların kavmiyetçilikten vazgeçmesini, bunun emperyalist Batının içimize soktuğu bir mikrop olduğunu ısrarla vurgular.
Âkif önemli bir noktaya temas ediyor. Arap, Arnavut, Türk ayırmadan ırkçılık yapan kim olursa olsun hepsini elbette suçluyor, ama özellikle kendisi Arnavut olduğu hâlde Arnavutçuluk yapanları Batı emperyalizminin oyununa gelmekle suçluyor. “Arnavutluk” ne demek? Var mı şeraitte yeri?” diyerek Arnavutçuluk davası güderek ayrılmanın İslam’da yeri olmadığı gibi Arnavutçuluğun ibretlik bir durumda olduğunu zikrediyor ve yurdunun yani Arnavutluğun bu kavmiyetçilik, ayrılık yüzünden içine düştüğü perişan duruma işaret ediyor.
“Medeniyet!” size çoktan beridir diş biliyor;
Evvelâ parçalamak, sonra da yutmak diliyor.”
Mısralarında Batı emperyalizminin İslam dünyasına diş bilediğini, önce parçalayıp sonra yutmak istediğini açıkça söylüyor. Demek ki emperyalist Batının nasyonalist politikası önce ırkçılık damarlarını tahrik ederek unsurları parçalamak sonra da bunları birer birer yutmak. Bugün de ülkemizde aynı oyunu oynamaya ve bazı gafiller de onlara inanmaya devam ediyorlar.
Son yıllarda gerek liberal gerek İslamcı ve cemaatçi bazı gazete, dergi ve televizyonlarda sıklıkla işlenen konular arasında Ermeni sorunu, Kürt sorunu gibi konular var. Liberallerin misyonları gereği bu meselelerle ilgilenmelerini bir dereceye kadar normal karşılayabiliriz. Zira onlar, kendilerine ait fikir ve projeleri olmayan, tamamen Batının sözcüsü, propagandisti ve uygulayıcısı olan kişi ve kurumlardır. Batılı efendileri öyle istediği için onlar bu meselelerle ilgilenirler.
Ancak anlamakta zorluk çektiğimiz nokta, Mehmet Âkif’in izinden gittiklerini söyleyen, her fırsatta ondan şiirler okuyan İslamcı entelektüellerin ve muhafazakâr cemaatçilerin de liberallerin, batılı odakların laflarına kanarak yayın organlarında başka bir sorunumuz yokmuş gibi her gün Kürt sorunundan, Ermeni sorunundan, şundan bundan bahsetmeleridir.
Mehmet Âkif, bakın Kürt sorunu gibi meseleleri “Nasrullah Kürsüsünde” adlı vaazında nasıl değerlendiriyor?:
“Ey cemaat-i Müslimîn! Gözünüzü açınız, ibret alınız. Bizim hani senelerden beri kanımızı, iliğimizi kurutan dahilî meseleler yok mu, Havran meselesi, Yemen meselesi, Şam meselesi, Kürdistan meselesi, Arnavut¬luk meselesi… Bunların hepsi düşman parmağıyla çıkarılmış meselelerdir. Onlar böyle olduğu gibi bugünkü Adapazarı, Düzce, Yozgat, Bozkır, Biga, Gönen, Konya isyanları da hep o melun düşmanın işidir. Artık kime hiz¬met ettiğimizi, kimin hesabına birbirimizin gırtlağına sarıldığımızı anlamak zamanı zannediyorum ki gelmiştir.”
Demek ki düşman parmağıyla çıkarılmış Kürt meselesi gibi meselelerle uğraşıp durmak, emperyalizmin bölücü, parçalayıcı projelerinde görev ve rol almak demektir. Müslümanım ve Türk’üm diyen herkesin Kürtçülükle, şununla bununla uğraşacağına mesailerini Türk millî birlik ve bütünlüğünü tahkim etmede yoğunlaştırmaları Âkif’i daha çok memnun eder. Zira Kürt sorunu gibi söylemler, emperyalizmin bölücü, parçalayıcı anlamda siyasi projeleri arasında yer alan meselelerdir.
Ekonomik Emperyalizm: Mehmet Âkif, Batının İslam dünyası üzerindeki ekonomik emperyalizmine de yer verir. Emperyalist sömürgen batılıların İslam dünyasının yer altı ve yer üstü zenginliklerini nasıl yağmaladıklarını, çok vurgulu, etkileyici, çarpıcı bir üslupla anlatır. Mesela İngilizler Hindistan’a hâkim olup orayı sömürge yaptıklarında Hindistan’ın hem bütün hazinelerini yağmalamışlar hem de insan kaynaklarını. “Sülük benizli vasî” olarak nitelendirilen sömürgeci İngilizler, yerlilerin kanını sonuna kadar emerek canlarını çıkarmışlardır. “Şakî lord” olan İngiliz efendilerin keyfi için telef oluncaya kadar kullanılan yerli halk, hayatı ve ruhu soyulmuş yığın yığın cesetlere benzetiliyor. Emperyalist İngilizler, ayrıca yerli halkı savaşlarda asker olarak kullanarak da onların kanlarını sömürmeye devam etmiştir. Âkif bu durumları kendi ifadeleriyle şöyle dile getirir:
“Biraz da geçmeyi ister misin bizim yakaya?
Al işte, bir günü matemsiz olmayan Asya!
O eski mabed-i irfan (bilgi tapınağı), o mehd-i İbrahim (Hz. İbrahim’in beşiği);
O şimdi, boynu bükülmüş zavallı hâk-i yetim (yetim toprak)!
Zaman-ı rüşdünü (ergenlik zamanını) andıkça ağlasın dursun,
İkiz vesayeti altında İngiliz’le Rus’un.
Sülük benizli vasîler (emperyalistler) ne emdiler kanını,
Mecâli kalmadı artık çıkardılar canını!
Bütün hazâini (hazineleri) Hind’in, o muhteşem yurdun.
Gider de hırsını teskine üç şakî (eşkıya) lordun;
Zavallı yerliyi kıtlık zaman zaman kemirir;
Bu, kan tükürmeye baksın… O, muttasıl (sürekli) semirir!
Hukuk-ı millete hâkim denî (alçak) bir bir istibdâd (baskı yönetimi).
Hayatı, ruhu soyulmuş yığın yığın ecsâd (cesetler)
Verir de hepsini kalmazsa hiç mi hiç parası;
Damarlarındaki son damlanın gelir sırası…
Ki saklı durmayacak, ister istemez akacak,
Gidip efendisinin düşmanıyle çarpışarak.
O, can alıp veredursun, bilir misin bu ne der?
“Ölürse hizmet eder, öldürürse hizmet eder!”
Ya çünkü her iki suret lehinde caninin.” (s.340-341)”
